Aan de buitenzijde lijkt Rolduc nog altijd een middeleeuws klooster, maar de imposante abdij in Kerkrade doet nu vooral dienst als congrescentrum en hotel. Slechts een klein deel wordt gebruikt door het grootseminarie van bisdom Roermond, onder leiding van dr. Lambert Hendriks. Van de 45 studenten komen er 43 uit het buitenland. Ze zijn geworven om te voorkomen dat in de toekomst nog meer parochies het zonder priester moeten doen.

Met dr. Daan van Schalkwijk, docent aan het Amsterdam University College, publiceerde Lamberts onlangs het boekje ”Levenskunst en levenseinde”. Aanleiding waren de derde evaluatie van de ”Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding” en de discussie rond de mogelijke legalisering van euthanasie bij mensen die hun leven voltooid achten zonder dat hiervoor een duidelijke lichamelijke of psychische reden is. „Het viel ons op dat er weinig verontwaardiging viel te bespeuren, terwijl daar wat ons betreft wel aanleiding voor was.”

De Rooms-Katholieke Kerk heeft de beschermwaardigheid van het leven hoog in het vaandel staan. Hoe verklaart u de snelle omslag in het denken hierover onder het kerkvolk?

„Veel parochianen gingen ervan uit dat de inhoud van het katholieke geloof wordt bepaald in Rome. Daar hoefden zij zich niet druk over te maken. Er is daardoor weinig verworteling van het katholieke denken in het eigen leven. Nu euthanasie als heel normaal wordt gepresenteerd, nemen veel katholieken dat klakkeloos over. Het is pijnlijk om dat vast te moeten stellen. Daarom doet het me goed dat mensen mij veel vragen om te spreken over dit onderwerp. Het laat zien dat ze toch vragen hebben bij de ontwikkelingen rond euthanasie.”

Werd u als kapelaan al geconfronteerd met euthanasie?

„Het kan zijn dat het voorkwam, maar dan werd het niet tegen de geestelijke gezegd. Dat is in de achterliggende vijftien jaar snel veranderd. Het is winst dat we nu weten wat er gebeurt. Anderzijds maakt het verdrietig dat mensen het besef van de beschermwaardigheid van het menselijk leven zo kwijt zijn, dat ze zich er niet voor schamen om te vertellen dat ze voor euthanasie kiezen. Afgelopen zomer kreeg ik het verzoek om het laatste oliesel toe te dienen bij iemand die zijn leven wilde laten beëindigen. Dat laat zien hoe geaccepteerd dat is. Aan de andere kant ervoer ik begrip toen ik deze mensen uitlegde waarom ik niet aan hun verzoek kon voldoen. Bij dit sacrament bid je om de genade voor de zieke om het lijden in de laatste fase van het leven te kunnen dragen. Dat staat haaks op euthanasie, waarbij het leven als het ware wordt weggegooid.”

Komt dit onderwerp aan de orde in de toerusting van studenten?

„Zeer uitgebreid. Niet alleen bij mijn eigen vak, de moraaltheologie, maar ook in de pastoraaltheologie en bij liturgie. We wijzen op het belang van een pastorale houding ten aanzien van parochianen die voor euthanasie kiezen, maar bij het werk in de kerk hoort dat je staat voor wat Christus ons in het Evangelie leert. Daarin mag je geen compromissen sluiten.”

Het unieke van de mens ligt in het geschapen zijn naar het beeld van God. Wat is voor u de essentie daarvan?

„In de eerste plaats dat ik mijn leven van Hem heb gekregen. We zijn vrij in het inrichten ervan, maar het blijft Zijn bezit. We hebben het te beheren als een doel op zichzelf. Dat verdraagt zich niet met euthanasie. Het tweede aspect is dat we Gods Woord mogen volgen en het goede moeten doen om gelukkig te worden. Dat is onverenigbaar met het voltooid verklaren van het leven. Ondanks alle ellende die ons kan overkomen, behoudt ons leven een onaantastbare waardigheid. Dat besef zijn mensen kwijtgeraakt. Ze stellen menselijk leven op gelijk niveau als dat van dieren. De Partij voor de Dieren is daarvan hét voorbeeld. Niet de rest van de schepping wordt verheven, maar de mens wordt omlaag gehaald.”

Tegelijk stelt u in uw boekje: „Al is de mens in een christelijke visie meer dan een dier, we zijn het er allemaal mee eens dat de mens óók een dier is.”

„Daarmee wordt de biologische overeenkomst bedoeld. Daardoor is xenotransplantatie mogelijk. Je kunt weefsel van een dier bij mensen implanteren, dat lukt niet met weefsel van bloemkool. Wat de mens van de dieren onderscheidt en uniek maakt, is zijn verstandelijkheid en de menselijke ziel die we van God hebben ontvangen.”

Hoe ziet u de verhouding tussen het evolutiedenken en de waardering van het menselijk leven?

„In het katholieke denken is er geen fundamenteel bezwaar tegen de evolutietheorie als verklaring voor het ontstaan van de schepping. Zolang je maar vasthoudt aan de overtuiging dat God de mens als mens heeft bedoeld en gewild. We zijn niet het product van toeval.”

Leidt de evolutietheorie niet per definitie tot een erosie van het onderscheid tussen mens en dier en dus van menselijk leven?

„Ik geef toe dat deze theorie de waardigheid van de mens sterk heeft ondergraven. De vermeende evolutionaire ontwikkeling maakt alles relatief, ook ons menszijn. Ondanks de biologische overeenkomst is een lijdend mens wezenlijk anders dan een lijdend dier, door de van God aan de mens gegeven ziel. Die bepaalt de menselijke waardigheid en uniciteit.”

Hoe ziet u de verhouding tussen lichaam en ziel?

„Die horen onlosmakelijk bij elkaar. Vanuit menselijk perspectief weten we niet precies wanneer God het lichaam bezielt, maar vanaf de conceptie geldt dat het bedoeld is om bezield te worden. Omgekeerd zoekt de ziel het lichaam, waardoor het lichaam in de menselijke waardigheid deelt. Daarom mag je er maar niet mee doen wat je goeddunkt. Euthanasie is de ultieme vorm van instrumentalisering van het lichaam. Je gebruikt je eigen lichaam om van het lijden af te komen.”

U waardeert behoudend protestantse ethici. Zijn er ook verschillen tussen Rome en Reformatie in de visie op het leven?

„De conclusies zijn vrijwel gelijk, alleen de weg ernaartoe is soms wat anders. In de behoudend protestantse ethiek moet er altijd een Schriftwoord zijn dat een ethisch standpunt legitimeert. In de katholieke ethiek is meer sprake van een filosofische benadering. Wat is de metafysische natuur van de mens en wat zijn de consequenties daarvan? Euthanasie gaat zozeer in tegen het doel van de mens, dat het intrinsiek kwaad is.”

Desondanks beoordeelt u het sluiten van compromissen door christenpolitici, om erger te voorkomen, positief.

„Die compromissen zijn als het goed is geen verschuiving in hun visie op het kwaad. Met hulp van het compromis proberen ze de schade te beperken. Belangrijk is dat ze hun eigen overtuiging duidelijk blijven uitdragen.”

Hoe moet de kerk gestalte geven aan de strijd tegen het gelegaliseerd doden van menselijk leven?

„Die moet profetisch en onverkort het Evangelie blijven verkondigen. Te pas en te onpas, om het met Paulus te zeggen. De moeilijkheid is dat voor dit standpunt nauwelijks een platform wordt geboden. Zonder microfoon begin je niet veel in deze rumoerige samenleving.”

Zijn christenen niet te voorzichtig in hun protest tegen abortus en euthanasie?

„Dat zou best kunnen. Laten we vooral in het publieke debat duidelijk zijn. Niet voor niets sprak ik net over het weggooien van leven. In het pastorale contact bejegen ik mensen die voor euthanasie kiezen met voorzichtigheid. Ze beseffen vaak niet wat ze doen.”

Biedt onze liberale samenleving nog aanknopingspunten voor de christelijke visie op het leven?

„Zeker. In ons boekje besteden we veel aandacht aan het relationele aspect. Vanuit het christendom weten we dat het zorgen voor elkaar een spoor is van de liefde die God ons in de schepping heeft meegegeven en die Christus ons heeft voorgeleefd. Ook bij mensen die dat niet weten, zit zorgzaamheid diep verankerd in de natuur. Je kunt ze ook wijzen op de illusie van de autonomie. Hoe vrij is je keuze voor euthanasie als meespeelt dat de zorg voor jou zo belastend is voor de kinderen. Om maar te zwijgen over de toenemende sociale druk vanuit de samenleving. Het promotiefilmpje van de Levenseindekliniek vond ik hét bewijs dat euthanasie niet deugt. Hoopgevend is dat ook een aantal seculiere artsen en psychiaters zich tegen de huidige praktijk gaat verzetten. Ten diepste voelt elk mens aan dat er iets niet klopt als we het leven van een ander benemen. Een ethisch reveil lijkt ver weg, maar is niet onmogelijk. Wat is er in de loop der eeuwen niet langs gekomen aan opvattingen over de mens. Genoeg om als samenleving ethisch volledig te gronde te gaan, maar dat is niet gebeurd. Ik heb er vertrouwen in dat de Heilige Geest ons behoedt voor zelfvernietiging. Een humanistisch reveil zou een eerste stap in de goede richting kunnen zijn, maar dat biedt niet het echte antwoord. Dat is alleen te vinden in het christendom.”

Dr. Lambert Hendriks

Lambert Hendriks (1978) studeerde aan het grootseminarie Rolduc in Kerkrade. In 2001 werd hij benoemd tot kapelaan van de parochies in Ubach over Worms (Zuid-Limburg). Het jaar erna volgde zijn priesterwijding. In 2003 ontving hij een studieopdracht in de moraaltheologie. Hij behaalde in 2005 zijn licentiaat aan het Johannes Paulus II instituut te Rome. Aan hetzelfde instituut promoveerde hij in 2009 tot doctor in de theologie, met het proefschrift ”Choosing from Love. The Structure of the Human Act according to Thomas Aquinas”. In 2008 werd Hendriks docent ethiek en moraaltheologie aan Rolduc. Na zijn promotie volgde de benoeming tot vicerector van de priesteropleiding. In 2012 werd hij bovendien studieprefect (decaan). Van 2011 tot 2015 was hij hoofdredacteur van het Internationaal Katholiek Tijdschrift Communio. In 2016 werd hij benoemd in het kathedrale kapittel van het bisdom Roermond. Hetzelfde jaar trad hij aan als rector van de ambtsopleidingen in het bisdom Roermond. Daarnaast doceert hij nog steeds moraaltheologie. Hij is ook verbonden aan de School of Catholic Theology van de Universiteit van Tilburg en het Thomasinstituut te Utrecht. Hendriks is voorzitter van de Katholieke Stichting Medische Ethiek.