Voorkomen is beter dan genezen: met dit spreekwoord voert de rijksoverheid campagne voor een zogeheten preventiebeleid. We moeten stoppen met roken, gezonder eten en meer bewegen, want dat zou de kans op ziektes verkleinen.

De toenemende focus op preventie heeft nog meer gevolgen: zo blijkt nu uit onderzoek van het christelijk en wetenschappelijk studiecentrum Lindeboom Instituut onder 1345 deelnemers dat mensen zich steeds vaker preventief laten checken. Tien procent van de Nederlanders heeft weleens een zogeheten health check gedaan. Dit varieert van een huis-tuin-en-keukencheck die je bij iedere drogist kunt halen en een fitheidstest bij de sportschool tot een total body scan – al moet je voor die laatste wel de grens over, want in Nederland is de scan nog niet toegestaan. Uit het onderzoek blijkt dat mannen veel vaker gebruikmaken van de health checks dan vrouwen. Jonge mannen zijn de grootste gebruikers: 14 procent is onder de 40 jaar, slechts 7 procent is 60 jaar en ouder.

Geruststelling

„Je ziet steeds vaker dat mensen als een vorm van geruststelling onderzoek laten doen nog voor ze last hebben van symptomen”, zegt Theo Boer, hoogleraar ethiek van de zorg bij het Lindeboom Instituut en hoofdauteur van het onderzoek. „Maar als je kijkt naar het vroegtijdig ontdekken van een behandelbare ziekte, is de opbrengst nog beperkt. Anders hadden de checks al veel eerder hun weg gevonden naar de reguliere geneeskunde.”

Uit het onderzoek blijkt dat 42 procent van de gebruikers vindt dat ze meer inzicht gekregen hebben na het doen van een check. Dat is geen overweldigende meerderheid. Boer: „Het verbaast me niets, in advertenties wordt vooral ingespeeld op de voordelen van zo’n check. Ik vind dat veel eerlijker verteld moet worden dat zulke testen in de meeste gevallen niets opleveren. Maar slechts in 13 procent van de gevallen wordt er iets ontdekt wat leidt tot vervolgonderzoek of behandeling. De rest heeft dus iets te horen gekregen als „voor zover wij weten, hoeft u zich geen zorgen te maken.” Voor sommigen is dit een vorm van inzicht, maar anderen hebben er niet genoeg aan.”

Wat gebeurt er met mensen die de resultaten niet concreet genoeg vinden? Die gaan alsnog naar de huisarts. „Huisartsen zitten daar niet altijd op te wachten; velen van hen hebben het niet zo op health checks. Ze vinden het vaak momentopnames en zijn bang dat patiënten zich onnodig ongerust maken. Verder zit een huisarts zo in elkaar dat hij pas in beeld komt als er onraad is. Het zit hem of haar niet in het bloed om willekeurig te gaan kijken of er misschien iets zou kunnen gebeuren.”

Ongerustheid

De dokters laten deze bezwaren echter maar zelden aan hun patiënten merken, zo kwam uit het onderzoek naar voren. „Ze willen patiënten respectvol bejegenen, de arts-patiëntrelatie is heel belangrijk voor ze. In plaats van sceptisch te zijn, zo is mijn ervaring, vragen ze wel vaak door naar de vraag achter de vraag. Dat is een bijna pastorale aanpak die heel verstandig is”, zegt Boer.

Hij staat zelf „op zich positief” tegenover de checks, maar hij waarschuwt ook voor de risico’s. „Ze kunnen zorgen voor onnodige ongerustheid en niet alle testen zijn even betrouwbaar. Daarnaast zijn ze duur en zijn er aanwijzingen dat ze een financiële druk op het gezondheidszorgsysteem leggen, omdat mensen dus vaak ter geruststelling een vervolgonderzoek inplannen. Ik denk dat een teveel aan dit soort checks kan leiden tot vervelende vervolgen voor dokters. Zij worden dan straks verantwoordelijk gehouden voor ziektes die ze hadden kunnen voorkomen.”

Positieve boodschap

Boer verwacht in de toekomst een verdere groei van het aantal checks, want preventie in de gezondheidszorg wordt alleen maar belangrijker. „Op dit moment vergoeden verzekeringen de meeste checks nog niet, maar ik denk dat hier in de toekomst verandering in gaat komen. Dan moet er wel eerst meer onderzoek komen naar de effectiviteit van de testen. Daarnaast denk ik dat het belangrijk is dat artsen hun scepsis meer uiten en het gesprek met hun patiënten daarover aangaan. Zorg voor een positieve boodschap: laat mensen weten dat ze bij hun eigen dokter terechtkunnen als ze ongerust zijn.”