Lithium is een cruciaal chemisch element in batterijen van onder meer mobiele telefoons en elektrische auto’s. Argentinië telt vandaag de dag amper twee bedrijven die lithium produceren, goed voor 40.000 ton per jaar, of 16 procent van de wereldwijde productie. Maar de verwachting is dat dit aandeel in de nabije toekomst aanzienlijk stijgt.

De belangrijkste lithiummultinationals zijn ondertussen in Argentinië geland. De laatste twee jaar hebben buitenlandse bedrijven voor zowat 2 miljard dollar geïnvesteerd in 53 Argentijnse exploratie- of studieprojecten. De projecten, die wellicht snel naar de productiefase zullen overgaan, beslaan 876.000 hectare in het noordwesten van het land.

„Het probleem is dat we noch de technologie, noch de patenten hebben voor de assemblage van de batterijen”, zegt econoom Benito Carlos Aramayo van de Faculteit voor Menswetenschappen van de Nationale Universiteit van Jujuy. „Lithium gaat dus het productiemodel van het noordwesten van het land, een model dat op grondstoffen draait, niet veranderen.”

Lithiumdriehoek

De grootste Argentijnse lithiumvoorraden zitten in de hooggelegen zoutvlaktes van de noordwestelijke provincies Jujuy, Salta en Catamarca. Van de 53 exploratie- en studieprojecten bevinden zich er 48 in deze drie provincies.

De projecten liggen in de zogeheten lithiumdriehoek, waartoe ook het noorden van Chili en het zuidwesten van Bolivia behoren. De laatste jaren hebben verschillende wetenschappelijke rapporten duidelijk gemaakt dat in deze regio ongeveer de helft van de wereldwijde voorraad aan lithium in de grond zit.

Wereldwijde vraag

Chili heeft zich de laatste jaren tot wereldmarktleider ontpopt, maar nu lijken de grote investeerders vooral naar Argentinië te kijken.

De wereldwijde vraag naar lithium zal tegen 2025 verdrievoudigen, meldde het Engelse blad The Economist in juni vorig jaar. En dankzij de intense exploratiewerken blijkt er meer lithium in de Argentijnse bodem te zitten dan aanvankelijk was gedacht.

In 2015 ging men er nog vanuit dat Argentinië 6,3 procent van de wereldwijde reserves bevatte, nu ligt die schatting op 13,8 procent.

„Argentinië kan de grootste exporteur van lithium ter wereld worden”, zei Tom Schneberger, onderdirecteur van FMC, in november. De Amerikaanse multinational haalt jaarlijks 22.000 ton naar boven in Catamarca.

Schneberger kondigde voor 300 miljoen investeringen aan om de productie in Catamarca tegen 2019 te verdubbelen. Hij gaf daarvoor twee redenen: de stijging van de wereldwijde vraag, en de „duidelijke regels” van de regering-Macri. „Bij de vorige regering waren er weinig zekerheden in het beleid.”

Zal de lithiumproductie ook de lokale bevolking ten goede komen? Het noordwesten van Argentinië is een verarmde regio. En de laatste jaren is de achteruitgang er nog versneld: in 1980 was de provincie Jujuy nog goed voor 1,3 procent van het Argentijnse bbp, dit decennium is dat al gezakt tot 0,6 procent.

Pure winning

Historicus en lithiumexpert Bruno Fornillo hoopt dat het Argentijnse lithiumverhaal niet beperkt blijft tot pure winning, maar dat de regio ook zelf batterijen gaat maken. Maar het wordt moeilijk om het profiel van ontginning en export te veranderen, zegt hij.

„Zoals dat sinds het ontstaan van het kapitalisme met elke grondstof gebeurt, maakt men in de lithiumindustrie vooral hogerop in de waardeketen winst.”

„Er zijn gelijkenissen tussen de ontginning van lithium en die van andere grondstoffen: ze vermommen zich als industrieën, maar zijn het niet. Ze produceren niet, ze ontginnen alleen maar”, aldus Claudio Bertonatti, adviseur van milieuorganisatie Félix de Azara.

„Deze industrieën hebben zo’n economische macht dat ze over instellingen in arme regio’s heen walsen. Tot voor kort werden ze nog geassocieerd met de neoliberale regeringen, maar tegenwoordig maakt het niet uit wie regeert: het ontginningsbeleid verandert niet, zo groot is de macht van deze bedrijven.”

Inheemse eigendom

Om lithium te winnen in zoutvlaktes, wordt eerst pekel opgepompt. Dan volgt een lang proces van verdamping. Met gebruik van chemische elementen scheidt men het lithium van andere zouten.

Inheemse volken die al duizenden jaren in deze regio wonen, gebruiken deze techniek al generaties lang om zout te winnen.

Het inheemse eigendom van veel lithiumgebied is een bron van conflict. Ruim 30 gemeenschappen in Salta en Jujuy probeerden al in 2010 via het hooggerechtshof af te dwingen dat ze geconsulteerd zouden worden bij de lithiumontginning. Dat werd geweigerd, op louter formele gronden.

In 2015 stelden dezelfde gemeenschappen een consultatieprotocol op dat respect vraagt voor de principes en waarden van de Kolla- en Atacamavolken. Ze overhandigden het document aan de overheid met de bedoeling het te gebruiken bij elk project dat gestart wordt. Maar of dat verschil maakt, is de vraag.