Knerpend gaat een deurtje in de zijgevel open. Erachter ligt de kerkzaal, strak en sober, met witgepleisterde muren die een tongewelf van groene planken dragen. Aan het kerkdak hangen twee koperen luchters. Rieten stoelen staan op houten vlonders, om de kou van de voeten te weren. Links en rechts van de kansel hangen de liedborden. Het deurtje van de preekstoel staat open. De kansel is leeg, de Bijbel is weg en de liedboeken zijn verdwenen.

Geen dorpshuis

Op een rieten stoel bij de dooptuin zit Martin Groot, secretaris van stichting Monument Witte Kerk Heiloo. Groot vertelt over de recente kerkgeschiedenis van het dorp: „Met het oog op het ontstaan van de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 is het kerkenbezit van Heiloo in kaart gebracht. De Witte Kerk bleek toen niet toereikend voor de ongeveer 400 zondagse kerkgangers en niet functioneel genoeg voor de nieuwe protestantse gemeente. In 2001 werd de kerk al aan de eredienst onttrokken. Een modernere kerk kwam ervoor in de plaats. In Heiloo zijn nooit veel kerkgangers geweest. De kop van Noord-Holland is nu eenmaal het meest onkerkelijke deel van Nederland.”

De stichting Witte Kerk Heiloo kreeg de opdracht om de kerk te laten restaureren, zorg te dragen voor het onderhoud en voor een sluitende exploitatie. „Maar het stichtingsbestuur is geen exploitant van een zalencomplex, want dit is geen dorpshuis. We willen de kerk weer teruggeven aan het dorp. Veel dorpsbewoners hebben deze kerk nog nooit vanbinnen gezien. Dat willen we veranderen, want de kerk is van het dorp.”

De Witte Kerk fungeert nu als concertruimte voor klassieke muziek, is beschikbaar voor tentoonstellingen en rouw- en trouwplechtigheden, wordt soms gebruikt door de plaatselijke muziekschool en wordt ieder jaar met Sint Maarten, 11 november, gebruikt als startpunt voor de lampionnenoptocht.

Exodus 20

Als religieuze ruimte is de Witte Kerk alleen nog in gebruik voor kerkdiensten in de lijdenstijd, bij Kerst en oud en nieuw. „Maar een kerk is meer dan een gebouw voor de zondagse eredienst. Een kerk is ook dienstbaar aan de samenleving, kan gemeenschapsvormend zijn. Maar het is in Heiloo zinloos om te zeggen: „We beginnen met het lezen van Exodus 20.” Geen mens weet wat Exodus is, laat staan dat men weet waar dat in de Bijbel staat.”

In de kerkvloer liggen oude zerken, maar de graven zijn al lang geleden geruimd. Teksten spreken alle van vergankelijkheid, over mensen die kwamen en weer gingen. In het koorgedeelte lagen ooit twee geestelijken naast elkaar begraven, pastoor Jan Schot (overleden in 1667) en ds. Johannes Curtius (overleden in 1636). De letters op de domineeszerk spreken prachtige taal: „In syn leven predikant, begraven na veel verdriet en druck, nu rust in ’s hemelshave.”

Onder de orgelgalerij hangen twee predikantenborden aan de muur. Een van de namen daarop is die van dominee-dichter Johannes Petrus Hasebroek, voorzitter van de Heiloose Kring, een literair gezelschap waarvan ook Nicolaas Beets deel uit maakte.

Put van Willibrord

Buiten, bij de ingang van het kerkpad, bevindt zich de Willibrordusput. De toelichtende tekst vertelt een legende die verhaalt dat deze put in het jaar 695 door Willibrord is geslagen. „Ter ere van dat wonder werd op deze plaats de eerste houten kapel opgericht.”

”Meer dan 1000 jaar Witte Kerk”

Deze maand verschijnt een boek (geschreven door Jaap de Graaf) dat de geschiedenis van de Witte Kerk in Heiloo beschrijft. Het boek ”Meer dan 1000 jaar Witte Kerk” begint in het jaar 695 toen (volgens de overlevering) Willibrord in Heiloo een waterput sloeg, waarna de eerste houten kerk werd gesticht. Dit moment wordt gezien als het begin van de kerkgeschiedenis in Heiloo. Het boek beschrijft de historie van het kerkgebouw, het verhaal van de Willibrordusput, de geschiedenis van het kerkhof en van de toren (nu eigendom van de burgerlijke gemeente). Het boek gaat over tijden van opbouw en verwoesting, verschillende branden en restauraties van de Witte Kerk. Het boek is te bestellen via info@wittekerkheiloo.nl of op Heerenweg 12, 1851 KS Heiloo (€ 29.50 excl. verzendkosten).