De première van het lied was destijds in het dorp Oberndorf bei Salzburg, in de Oostenrijkse deelstaat Salzburger Land. Negen musea en herdenkingsplaatsen in Salzburg, de rest van Oostenrijk en Zuid-Tirol hebben nu afgesproken dat ze gezamenlijk deze gebeurtenis gaan vieren. Op 29 september 2018 wordt het startschot voor de herdenkingen gegeven, op 2 februari 2019 wordt het geheel afgesloten, meldde de Belgische nieuwsdienst Kerknet onlangs.

Gitaar

De oorspronkelijke Duitse tekst van ”Stille Nacht” werd al in 1816 door de Oostenrijkse priester en dichter Joseph Mohr (1792-1848) geschreven. Hij was toen pastoor in het Salzburger bergdorp Mariapfarr. In 1817 werd Mohr overgeplaatst naar Oberndorf, waar hij de onderwijzer, organist en componist Franz X. Gruber (1787-1863) ontmoette.

Naar verluidt vroeg Mohr op kerstavond 1818 aan Gruber om een melodie en een gitaarbegeleiding te maken bij zijn tekst. Onduidelijk is waarom het een gitaarbegeleiding moest zijn. Het verhaal gaat dat het orgel in de St. Nikolauskerk in Oberndorf kapot was; volgens een anekdote doordat muizen de blaasbalg hadden aangevreten. Hoe het ook zij, ”Stille Nacht” werd op eerste kerstdag 1818 in Oberndorf voor het eerst uitgevoerd.

Vertalingen

Het lied, dat oorspronkelijk zes strofen telt, werd ongekend populair: er zouden meer dan 300 vertalingen van zijn gemaakt. Daarbij bleef niet iedere versie even dicht bij het origineel. De eerste strofe van de Duitse tekst van Mohr luidt:

Stille Nacht! Heilige Nacht!

Alles schläft, einsam wacht

Nur das traute hoch heilige Paar.

„Holder Knab’ im lockigen Haar,

Schlaf in himmlischer Ruh’,

Schlaf in himmlischer Ruh!””

Een rooms-katholieke vertaling in het Nederlands komt daar dicht bij:

Stille nacht, heilige nacht,

Alles slaapt, sluimert zacht.

Eenzaam waakt het hoogheilige paar,

Lieflijk Kindje met goud in het haar,

Sluimert in hemelse rust

Sluimert in hemelse rust.

De versie die onder Nederlandse protestanten bekend is, is van de hand van Johannes IJserinkhuysen (1858-1935), docent Nederlands aan de Christelijke Normaalschool te Amsterdam en kerkenraadslid van de hersteld-evangelisch-lutherse gemeente aldaar. Deze vertaling is tamelijk ver verwijderd van het origineel:

Stille nacht, heilige nacht!

Davids Zoon, lang verwacht,

Die miljoenen eens zaligen zal,

wordt geboren in Bethlehems stal,

Hij, der schepselen Heer,

Hij, der schepselen Heer.

Het heeft in Nederland lang geduurd voordat ”Stille Nacht” in de officiële kerkelijke liedbundels werd opgenomen. Het stond begin jaren 60 van de vorige eeuw in de voorlopige bundel met 119 gezangen van de Gereformeerde Kerken. Vervolgens werd het in 1973, na veel discussie, opgenomen in het Liedboek voor de kerken (nummer 143). Tot ontzetting van Liedboekdichters als Ad den Besten, die het „een afschuwelijk versje” noemde. In het nieuwste Liedboek uit 2013 werd ”Stille Nacht” toch weer opgenomen (nummer 483).

Musea

Intussen is er in Oostenrijk een aantal musea en herdenkingsplekken waar de herinnering aan Mohr, Gruber en hun lied levend wordt gehouden. Zo kent Oberndorf een Stille-Nacht & Heimatmuseum en een Stille Nacht Gesellschaft en heet Salzburg het ”Stille Nacht Land”. Ook buiten het dorp waar het ooit begon wordt op een groot aantal plaatsen de gedachtenis aan de oorsprong van ”Stille Nacht” levend gehouden. Bijvoorbeeld in Hochburg (het geboortedorp van Gruber), Salzburg (de geboortestad van Mohr) en Ried (waar zich in het museum de kribbe bevindt die in 1818 in de kerk in Oberndorf stond).

In november ging de website stillenacht.com online. Daar worden alle activiteiten die tijdens de jubileumviering worden ontplooid gebundeld. Dertien plaatsen in Salzburger Land, Opper-Oostenrijk en Zuid-Tirol zijn als ”Stille-Nacht-Orten” aangewezen. Tal van exposities, rondleidingen en andere activiteiten staan op stapel.

Meer informatie: www.stillenacht.at en www.stillenacht.com