Op 11 november opende Haim Divon, oud-ambassadeur van Israël in Nederland, hun eerste grote expositie in Israël. Ze hopen dat hun werk meer bekendheid krijgt door deze tentoonstelling in het Jerusalem Theater.

De tentoonstelling heet ”Rooted in Israel. Past, present, future in the Promised Land” (”Geworteld in Israël. Verleden, heden en toekomst in het beloofde land). In totaal gaat het om 43 werken van Marc de Klijn en 26 beelden van Henny van Hartingsveldt.

Het exposeren in het Jerusalem Theater kost veel geld. Toch twijfelden de kunstenaars er niet aan om de tentoonstelling juist in dit culturele centrum van Israëls hoofdstad te houden. „Dit is de beste plek”, zegt De Klijn. „Hier komen ongelooflijk veel mensen. Om je te presenteren is dit dé ruimte.”

Aan de expositie te zien, zijn veel werken in Israël gemaakt. U hebt veel gedaan in korte tijd.

Van Hartingsveldt: „Dat klopt. Marc heeft tientallen werken gemaakt. Ik kan niet zo hard werken als Marc. Ik heb er veel andere dingen bij die geregeld moeten worden. Marc heeft soms drie schilderijen onder handen. Mijn atelier is te klein om een aantal werken gelijk te doen. Marc werkt als een soort tsunami. Als hij aan het werk is, dan is het: woeps. Daarna is het weer een tijd heel erg stil. Bij mij gaat het denken door, maar de technische uitvoering doe ik in etappes. Soms werk ik wel vier uur achter elkaar, of een hele dag. Voor de tentoonstelling heb ik twee weken lang elke dag in het atelier gewerkt.”

De Klijn: „Het komt voornamelijk ook door de techniek. Henny’s techniek is veel bewerkelijker. Ik beschouw het als een privilege dat ik zo aan de gang kan zijn. Fantastisch.”

Hoe waren de reacties op de expositie?

De Klijn: „Buitengewoon positief. Zonder uitzondering.”

Van Hartingsveldt: „De ouderen zeiden allemaal iets over de kistjes die herinneren aan de Holocaust, heftige beelden. Ze zijn ontstaan in de tijd dat we veel werk maakten over de Tweede Wereldoorlog. Deze kistjes raakten hen diep. Er is er ook een van verkocht.”

Hoe is de integratie verlopen in de kunstenaarswereld?

Van Hartingsveldt: „De integratie begint nu pas. Het lastige is dat je een heleboel mist als je de taal niet kent. Als we naar een Hebreeuwstalige lezing in het museum gaan, pikken we wel woorden op, maar de essentie van een discussie volgen we niet. Inmiddels hebben we wat kunstenaars leren kennen. Toen wij hier net waren gearriveerd zijn we bij een kunstcommissie voor nieuwe immigranten geweest. Daar zijn we bijzonder positief ontvangen. Ze hebben ons als excellent beoordeeld. Dat was heel erg bemoedigend.”

De Klijn: „We hebben als nieuwe immigranten van het ministerie voor sport en cultuur als aanmoediging een startbedragje gekregen waar we materialen van konden kopen. We hebben inmiddels ook een heel goede winkel voor kunstenaarsbenodigdheden gevonden om doeken te bestellen. Ik gebruik nog steeds de acrylverf die ik uit Nederland heb meegenomen, een Zwitsers product, dat ze hier niet hebben omdat het te duur is. Maar kwalitatief is het ontzettend goed.”

De Shoah, de door Hitler in gang gezette systematische uitroeiing van de Joden, was een heel belangrijk gegeven in uw beider kunst. Is dat hier in Israël gebleven of is er sprake van een verschuiving?

De Klijn: „De gruwelijke ernst van de Shoah is pas echt tot mij doorgedrongen nadat wij in 1995 Auschwitz-Birkenau bezochten. We hebben er veel werken over gemaakt. Deze zijn in 1998 geëxposeerd in een tentoonstelling in Kampen. Er was een vervolgtentoonstelling in 2004: ”Leven na de Shoah”. Ik ben ruim tien jaar bezig geweest om die indrukken te verwerken. Hier hangt een schilderij getiteld ”Het geweld van het Derde Rijk.” Dat is nog een herinnering aan de Holocaust. Maar ik heb het behoorlijk verwerkt.

Al voordat we hier woonden heb ik veel landschappen van Israël gemaakt. Het was voor mij een soort kennismaking met Israël, het land van de Bijbel. Vervolgens is de Gaza-oorlog van 2014 heel belangrijk voor mij geweest. Ik heb toen veel aquarellen gemaakt. Daarna zijn er steeds meer Bijbelse thema’s opgedoken in mijn werk. De Joodse context is veel meer aanwezig.”

Van Hartingsveldt: „Marc heeft bijvoorbeeld een schilderij gemaakt over het Jeruzalem dat gereinigd moet worden. Verder is er een schilderij over een wereld die in brand staat en daarboven een nieuw, hemels Jeruzalem in de wolken. Ook heeft Marc een schilderij gemaakt met het woord ”kadosh” erop. Dat betekent ”heilig”.

Ik was in Nederland al bezig met Joodse thema’s. In 2014 heb ik een aantal beelden gemaakt over hoop. De laatste beelden zijn lichtdragers. Daarin heb ik handen met doorboorde gaten, waarin een menora hangt, verwerkt. De menorah is een heel belangrijk symbool van het licht wat niet uitdooft.

Hoe bevalt het leven in Israël?

De Klijn: „We waren in 2013 een paar weken in Jeruzalem. Toen hebben we een makelaar gevonden die binnen anderhalve week op vier verschillende locaties een huis aanbood. Dit was het tweede plekje dat we bezochten. We waren meteen verliefd op dit huis. Het is een heel rustig, modern huis waarin onze meubelen goed passen. Het is een plek waar we ons heel goed kunnen concentreren. Henny heeft haar eigen studio achter het huis. Ik heb ook een plek om te schilderen. Ik kan boeken lezen, de Bijbel bestuderen, de ”parashot” –de wekelijkse lezing uit de Thora in de synagogen– lezen en ik kan er dingen over opschrijven. Het is een plek waar we veel geestelijke energie opdoen. We voelen ons echt gezegend op deze plek. In maart wonen we er vijf jaar. We zijn hier buitengewoon gelukkig.”

Van Hartingsveldt: „We zeggen nog steeds elke dag: wat wonen we hier mooi. Het is de sfeer, de rust.”

De Klijn: „Het kost veel energie om naar het drukke Jeruzalem of Tel Aviv te gaan, omdat we al een beetje ouder worden. Maar hier in de heuvels komen we weer helemaal bij. In Nederland werd je soms geleefd. Hier hebben we het gevoel dat we ons leven kunnen afstemmen op de dingen die we moeten doen. Dat is echt een zegen.”

Van Hartingsveldt: „Het integreren is zwaar. Dat is een lang proces. Ook is hier de bureaucratie erg groot. Het kost ontzettend veel energie om alles in orde te krijgen of om je weg te vinden. Afspraken worden bijvoorbeeld niet goed nagekomen. Of die veranderen constant, je wordt er soms gewoon gek van.”

De Klijn: „Hier heerst de Midden-Oostenmentaliteit. In Nederland is tien uur gewoon tien uur. Maar hier moet je niet raar opkijken als ze er om halfelf nog niet zijn. Het kan ook halftwaalf worden. Of ze komen helemaal niet opdagen.”

Van Hartingsveldt: „Maar het gekke is dat we het wel heel fijn vinden, hier. We zouden niet meer terug willen. Dit is écht ons land geworden.”

Levensloop

Marc de Klijn werd in 1939 geboren in een Joods gezin in Nederland. Tijdens de oorlog zat hij ondergedoken bij pleegouders. Na de oorlog volgde de hereniging met de ouders, beiden professionele musici. In de jaren zestig volgde hij een opleiding voor grafisch ontwerper in Basel. Nadat hij dertien jaar gewerkt had als grafisch ontwerper besloot hij zich aan de schilderkunst te wijden. Verder werd hij in 1979 docent aan de kunstacademie in Kampen.

Henny van Hartingsveldt werd in Nederland geboren en groeide op in een groot gezin. In haar schooljaren leerde ze een pottenbakker kennen, bij wie ze les nam. Later opende ze een winkel om haar producten te verkopen. Daarnaast werkte ze in een psychiatrisch ziekenhuis waarbij ze oude patiënten hielp met diverse materialen te werken. Later volgde ze een opleiding beeldhouwen in keramiek.

Van Hartingsveldt werd diep geraakt door de Shoah. Ze bezocht verschillende vroegere concentratiekampen. Thema’s in haar werk zijn onder andere het lijden in het dagelijks leven en de relaties tussen de mens en God.

In 1989 leerden Henny van Hartingsveldt en Marc de Klijn elkaar kennen. Twee jaar later trouwden ze. Ze hielden gezamenlijke exposities en in 2013 emigreerden ze naar Israël. Ze wonen in een landbouwgemeenschap in de Judese heuvels ten westen van Jeruzalem. Beiden hebben daar hun atelier.

Hoewel ze zich vestigden in Israël hebben ze hun Nederlandse nationaliteit behouden.

www.artmahe.com