Steeds meer kinderen zijn al op jonge leeftijd te zwaar. Het aantal kinderen en jongeren met overgewicht stijgt sinds 2000 fors. Een op de zes jongeren van 15 jaar is te dik. „Het probleem groeit nog steeds”, schrijft het Nederlands Jeugdinstituut.

Overgewicht ligt op de loer als een jongere niet alleen slecht eet, maar ook weinig beweegt. Het kan worden veroorzaakt door een erfelijke aanleg die een rol speelt bij de aanmaak van vetweefsel. In veel gevallen is echter een verkeerd eet- en beweegpatroon de oorzaak van het overgewicht.

Steeds meer kinderen zijn niet alleen grotere hoeveelheden, maar ook steeds ongezonder gaan eten. De schappen in winkels liggen en staan vol met snoep, snacks en frisdrank. Fastfood is bij wijze van spreken op elke hoek van de straat verkrijgbaar. De vaste maaltijden worden vervangen door of opgevuld met tussendoortjes.

Aangezien het lichaam niet op deze hoeveelheid en slechte tussendoortjes is gebouwd, ontstaat er overgewicht, zeker als de jongere ook nog te weinig beweegt.

Het kan zijn dat het verkeerde eet- en beweeggedrag ontstaat door onderliggende problemen, zoals gevoelens van onzekerheid, weinig zelfvertrouwen, depressie of angst. Worden deze problemen niet onder handen genomen, dan is de kans op succes bij de aanpak van het overgewicht minimaal.

Langzame stofwisseling

Vaak hebben kinderen met overgewicht een langzame stofwisseling. Dat is belangrijk om te weten. Een trage stofwisseling betekent dat het lichaam voedsel niet snel verbrandt, maar opslaat. Een jongere met een langzame stofwisseling zou dus niet veel, maar wel regelmatig moeten eten. Begeleiding door een diëtist is hierbij onmisbaar.

In de vroege fase van het kindzijn kan iets preventief werken tegen het ontwikkelen van overgewicht, namelijk zo lang mogelijk borstvoeding geven. Daarom wordt jonge ouders aangeraden hun baby ten minste de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven.

Bij een jongere is het van groot belang dat zijn gewicht stabiel is. Naarmate hij groeit, zal zijn gewicht meer in overeenstemming komen zijn de lengte. Om het gewicht constant te houden is het belangrijk om te kijken naar het eet- en beweegpatroon.

Het kind moet geleerd worden niet te snel te eten. Door rustig te eten ervaart het eerder het moment dat het genoeg heeft gegeten.

Ook is het belangrijk dat het kind leert luisteren naar de signalen van zijn lichaam. Het bord hoeft niet leeg wanneer het lichaam aangeeft dat het niet meer hoeft.

Maatregelen

Olafs ouders kunnen maatregelen nemen om overgewicht bij hun zoon te voorkomen.

Om dat succesvol aan te pakken, is in de eerste plaats hun betrokkenheid belangrijk. De ouders hebben een voorbeeldrol, maar zijn ook belangrijk bij het motiveren van Olaf.

Een andere maatregel is het vasthouden aan de drie hoofdmaaltijden per dag en het beperken van tussendoortjes. Verder is het belangrijk om (samen) goed te ontbijten, met veel graanproducten en weinig vet.

De avondmaaltijd zelf is ook belangrijk. In de ideale situatie verloopt die in een ontspannen sfeer.

Meer energie

Bewegen is gezond. Door regelmatig in beweging te zijn, bouwt een kind conditie op, waardoor het fitter wordt en meer energie krijgt. Beweging houdt de botten en de spieren sterk en de gewrichten soepel. Als kinderen veel bewegen, hebben ze ook meer calorieën nodig zonder dat ze hiervan dik worden.

Jongeren van 4 tot en met 17 jaar moeten dagelijks minstens een uur matig intensief actief zijn, bijvoorbeeld door te fietsen, te rennen of buiten te spelen, zo luidt althans de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Slechts drie op de tien jongeren van 12 tot 16 jaar (28,2 procent) voldeden in 2015 aan deze norm. Ruim een op de drie (35,5 procent) was zelfs inactief: ze voldeden op geen enkele dag aan de norm.

Jongens voldeden iets vaker aan de norm dan meisjes, doordat ze vaker intensiever sportten, zoals voetbal en judo. Al met al zorgelijke uitkomsten.

Risico’s

Een kind met overgewicht loopt ook het risico om als volwassene aan vetzucht te lijden. Vier op de vijf dikke kinderen zijn ook als volwassene te dik. Overgewicht vergroot reeds bij kinderen het risico op diabetes en gewrichtsproblemen. Bij volwassenen komen daar de risico’s op artrose en hart- en vaatziekten bij.

Kinderen kunnen ook psychische problemen krijgen als ze te dik zijn. Ze kunnen worden gepest met hun omvang. Hierdoor kunnen ze erg onzeker worden, weinig zelfvertrouwen ontwikkelen en zelfs depressief worden. Ook is het mogelijk dat ze een eetstoornis ontwikkelen.

Veel jongeren zijn op zoek naar hun eigen identiteit en kunnen hierdoor met zichzelf in de knoop raken. Dit kan zich uiten in het eetpatroon.

De meeste eetstoornissen ontstaan tussen het 12e en het 18e jaar. Het is goed om als ouders hierop alert te zijn. Twee bekende eetstoornissen zijn anorexia nervosa (extreem weinig eten) en boulimia nervosa (eetbuien afgewisseld met streng lijnen). Bij vermoedens van een eetstoornis is het belangrijk om er (zo mogelijk) met de jongere over te praten. Ook is het aan te raden om contact op te nemen met de huisarts of een diëtist.

Een diëtist is een voedingsdeskundige. Hij of zij kan de tiener of puber coachen in het omgaan met het slechte eetgedrag. Een diëtist kan de jongere gezondere eetgewoonten aanleren en stelt samen met hem een voorbeelddagmenu op. Wanneer een puber overgewicht of een eetstoornis heeft, kan inschakeling van een diëtist helpen om hiervan af te komen.

Praat ook met de puber over het gevaar van alcohol. Dat kan tot zeker het 24e levensjaar de nog niet volgroeide hersenen beschadigen, maar bevat ook veel calorieën en zorgt voor extra trek.

Weg met die hamburger

Het is voor ouders niet altijd gemakkelijk om bij hun pubers opvoedingsdoelen te realiseren. Ze kunnen kiezen voor tips die voor hen haalbaar zijn (zie ”Tips”). Die kunnen een gezonde leefwijze bevorderen en helpen overgewicht bij hun kind te voorkomen. Voor de ene ouder werkt dit, voor de andere dat.

Veel opvoedingsproblemen komen na verloop van tijd ‘vanzelf’ goed. Het komt regelmatig voor dat jongeren bij het ouder worden zelf gezond willen eten. Ze gaan fanatiek sporten en eten dan extra eiwitten.

Het kan zelfs zo ver gaan dat ze die vette hamburger niet eens meer willen. Het wordt zorgelijk als Olaf echt overgewicht ontwikkelt en zijn gewicht zich niet stabiliseert. Dan is het zaak hulp te zoeken bij een arts of diëtist.

www.voedingscentrum.nl www.ncj.nl, zoek op richtlijn overgewicht

Tips

Zorg dat de jongere zich veilig, gewaardeerd en waardevol voelt.

Probeer het eet- en snackgedrag bespreekbaar te maken als dit een probleem is.

Wees positief en praat niet steeds over afvallen.

Stimuleer om elke dag goed te ontbijten en vertel waar het goed voor is.

Zorg voor drie voedzame maaltijden die voldoende voedingstoffen bevatten.

Haal gezonde lekkere tussendoortjes in huis, zoals schijfjes komkommer, reepjes paprika, snoeptomaatjes, een handje noten of pinda’s.

Eet gezellig aan tafel en doe dit niet gehaast, maar rustig.

Stimuleer tot meer bewegen en geef hierin het goede voorbeeld.

Stimuleer om op tijd naar bed gaan.

Stel regels over de aanwezigheid van dingen zoals chips en cola, bijvoorbeeld alleen in het weekend.

Probeer ervoor te zorgen dat water en thee drinken een gewoonte wordt.

Vermijd frisdrank, ook de lightvariant.

Eet van kleinere borden, vaak wordt er dan vanzelf minder gegeten.

Probeer meer groente (vezels!) te eten en minder vlees.

Praat over de gevaren van te veel alcohol.

Stel samen regels op voor alcoholgebruik.

Stel regels op voor tv- en computergebruik, bijvoorbeeld maximaal twee uur per dag.

Laat de puber zelf opschrijven wat hij wel en niet wil eten en hoe en hoe vaak hij zou willen bewegen.

Wilt u reageren of hebt u vragen over opvoeding? Leg ze (anoniem) voor aan de pedagogen Mirjam Blom en Anja Helmink. Dat kan door de situatie en de (gezins)omstandigheden, liefst uitvoerig, te mailen naar: wijs@rd.nl of te sturen naar: RD, t.a.v. redactie Wijs, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.