Voor de tweede keer in vier jaar tijd heeft paus Johannes Paulus II zijn excuses gemaakt voor de gewelddadige excessen bij de berechting van ketters. In zijn spijtbetuiging spreekt de paus van „fouten begaan in dienst aan de waarheid door het gebruik van niet-evangelische methoden.”De erkenning ernstige fouten gemaakt te hebben bij de aanpak van ketters doet de rooms-katholieke kerkvorst in een dossier over de inquisitie dat gisteren is gepubliceerd. Vanaf de 13e eeuw was de inquisitie belast met de opsporing en berechting van kerkelijke dissidenten. Op grond van uitvoerig onderzoek komt de paus nu tot de conclusie dat buitensporig strenge verhoormethoden zijn toegepast die in sommige gevallen ontaardden in ware misstanden.

Paus Johannes Paulus II sprak al eerder zijn spijt uit. In maart 2000 legde hij een omvangrijke schuldbelijdenis af over een aantal misstappen die de Rooms-Katholieke Kerk in de loop der eeuwen heeft begaan. Hij toonde zich diep bedroefd over het leed dat zijn kerkleden in het verleden de Joden hadden aangedaan. Ook indianen, vrouwen en ketters betrok hij in die bekentenis.

Op zich is het merkwaardig wanneer mensen tegenover hetzelfde forum tweemaal excuses maken voor hetzelfde feit. Onduidelijk is wat hiervan de bedoeling is. Wilde de paus zijn eerste schuldbekentenis nog eens onderstrepen of was die niet volledig omdat er nieuwe feiten aan het licht zijn gekomen?

Natuurlijk is het prijzenswaardig wanneer mensen of instellingen terugkomen op gemaakte fouten. Dat geldt zeker ook de Rooms-Katholieke Kerk, die in het algemeen overtuigd is van het eigen, onfeilbare gelijk. De erkenning ernstige fouten gemaakt te hebben en soms gekozen te hebben voor ontoelaatbare bestrijdingstactiek, is positief te duiden.

Toch draagt de schuldbekentenis over het optreden van de inquisitie een mager karakter. Door te stellen dat de aanpak van dit kerkelijk opsporingsapparaat in „sommige gevallen” ontaardde, lijkt het Vaticaan de omvang van de misdrijven te bagatelliseren. De methoden waarvan deze instantie zich bediende, was gewoon wreed en strijdig met het schriftwoord dat de waarheid niet door kracht of door geweld gehandhaafd kan worden.

Om een voorbeeld te nemen: ten tijde van de Reformatie in ons land werden ruim 2000 mensen ter dood gebracht omdat ze ketter waren. Dat hun terechtstelling niet rechtstreeks onder verantwoordelijkheid van de inquisitie viel, had alles te maken met het gebruik om het veroordelen en terechtstellen van onverbeterlijke ketters uit te besteden aan de wereldlijke rechter. Enkele jaren geleden heeft een vertegenwoordiger van het Vaticaan ook toegegeven dat hun dood op het conto van de inquisitie geschreven kan worden. Bij zo veel slachtoffers is het mager te spreken van een beperkt aantal.

Opvallend is ook dat de paus ervan overtuigd blijft dat de intenties van de inquisiteurs goed waren. Zij wilden de waarheid dienen. Dat blijft recht overeind staan. Protestantse voorstanders van toenadering tot Rome duiden deze spijtbetuiging als een stap in de goede richting. Dat valt te betwisten. In de twee schuldbekentenissen worden de protestantse martelaren niet expliciet genoemd. Terwijl ze ernstig geleden hebben onder de vervolgingen. En -belangrijker- in de verklaringen neemt de paus geen woord terug van de vervloekingen die op het Concilie van Trente over de hervormingsgezinden zijn uitgesproken. De kloof tussen Rome en de Reformatie is nog even groot als vroeger.