Maar wie reflecteert er nog op het verschijnsel reflectie? Er zijn veel goede kanten te noemen. Maar er zijn ook bijwerkingen van dit medicijn bekend.

Ik herinner me uit mijn studietijd, zo’n twintig jaar geleden, dat het opstellen van eigen leerdoelen en het maken van reflectieverslagen in zwang kwam. Voor veel docenten in deze zakelijke sector was het een verplicht nummer. Het instrument kreeg dan ook al snel een homeopathische benadering. Het werkt alleen als je erin gelooft.

En daarmee werd het vanzelf een selffulfilling prophecy. Want anderen iets laten doen, zonder innerlijke overtuiging van de zin ervan, resulteert in een schrale oogst. Reflectie werkt alleen bij innerlijke motivatie.

Als studenten voelden we dat haarfijn aan en deden we wat kleine experimenten. We namen in onze verslagen zinnetjes op zoals: „Wie dit leest, krijgt een taart.” Helaas hebben we ons nooit kunnen verheugen in het gezamenlijke feestmoment om de succeservaring van onze reflectie te kunnen vieren. De voorpret maakte evenwel veel goed.

Daarnaast kan het stimuleren van denkprocessen zowel productieve als improductieve gedachten opleveren. De eerste categorie wordt beoogd. Maar de tweede soort speelt vaak een grote rol. Dan gaat reflecteren over in een improductief proces van piekeren. Waar jongens meer geneigd zijn tot externe attributie, werkt dit bij meisjes vaker omgekeerd. Reflectie leidt dan niet tot een positiever, maar juist tot een negatiever zelfbeeld. Met alle gevolgen van dien.

Overigens is het sowieso goed om stil te staan bij de ontwikkelingsfasen van beide geslachten. Meisjes lopen voorop in ontwikkeling. Bij zaken zoals begeleiding van de studieloopbaan ontkom je bijna niet aan differentiatie. En dat blijkt o zo lastig in ons onderwijssysteem met een one-size-fits-allbenadering.

Sommige experts stellen daarnaast dat motievenreflectie negatief samenhangt met succes. Voor het puberbrein is het zeer lastig om een groot aan- tal keuzes te kunnen overzien, zeker als dit nog samenhangt met gevolgen voor de lange termijn.

Wie reflecteert, zit tevens gevangen in eigen gedachtepatronen en beschikbare taal. Een externe begeleider of coach kan hier het verschil maken, vanuit een breder blikveld en levenswijsheid.

Reflectie is zeer zinvol. Maar het is ook de moeite waard om te reflecteren op de kwaliteit van het reflectieproces.

Dat kan door oog te hebben voor bovengenoemde zaken. Aardig om er onder het genot van een gebakje nog eens op te reflecteren.