Nu zijn politieteams een van de mogelijke daders op het spoor. Met een fotootje van een sportkaart moet het surveillanceteam de dader identificeren. Een ander zwaarbewapend team krijgt instructies om voorbereid te zijn tot het gebruiken van een speciaal hoofdschot met speciale kogels, bedoeld voor iemand met een bomgordel aan wie vooraf geen vragen gesteld kunnen worden.

Het surveillanceteam ziet iemand het huis uit komen die achteraf de onschuldige Jean Charles de Menezes blijkt te zijn. De agent let niet zo goed op en kan hem niet direct identificeren, maar zegt dat hij een Noord-Afrikaans uiterlijk heeft en dat iemand nog even goed moet kijken of hij het misschien toch is.

Deze ”framing” –dat het mogelijk de dader is– wordt de komende minuten steeds versterkt. De agenten in burger volgen hem, tot in de bus. Ze kunnen niet uitsluiten dat hij het echt is, maar interpreteren zijn gedrag wel als nerveus. Ze zeggen dat hij het zou kunnen zijn – en hij is onderweg naar de metro. Tot de officier die de leiding heeft vraagt of ze een percentage kunnen noemen: Hoe zeker zijn ze dat hij de terrorist is?

Een agent zegt dat hij geen percentage kan geven, hij is het of hij is het niet. Na even dubben zegt hij: „Hij is het.” Daarop volgt de opdracht hem „te stoppen”, wat opgevat wordt als een opdracht om hem dood te schieten, overeenkomstig de briefing. De surveillerende agenten blijven in de buurt en zien dat hij zich vrij normaal gedraagt. Ze vragen of ze hem mogen oppakken, maar krijgen de opdracht dat aan het bewapende team over te laten. Deze agenten rennen naar de metro toe in Stockwell Station, waar Jean Charles al is gaan zitten, en jagen hem elf kogels door het hoofd.

Een analyse van deze trieste afloop, door mijn collega Joep Cornelissen, laat zien dat er in de loop van deze gebeurtenissen een bepaalde framing van Jean Charles en zijn gedrag ontstaat. Zinnen zoals: „Het is de moeite waard om hem nog een keer goed te bekijken” spelen van meet af aan een cruciale rol in de communicatie, samen met oplopende spanning door de achtervolging.

Niet alleen in politiewerk speelt dit soort framing een belangrijke rol, ook in allerlei andere beslissingen. Door framing brengen we een bepaalde gebeurtenis of situatie in lijn met andere informatie. Een frame biedt een kapstok om iets aan op te hangen, een raamwerk waarbinnen we iets kunnen interpreteren. Als we iets aan anderen moeten uitleggen, of de ander van iets willen overtuigen, is een herkenbaar frame erg handig en wordt het vaak ongemerkt gebruikt.

Voor managers is het van groot belang om zich bewust te zijn van dergelijke frames, want voor je het weet zorgt het voor oogkleppen die bepaalde kansen uit het zicht houden. Dat speelde bijvoorbeeld in de ontwikkeling van het Nederlandse vliegtuigmateriaal Glare, zo bleek uit een onderzoek dat ik samen met een paar collega’s gedaan heb. De een zag Glare als een kans, de ander zag het materiaal als bedreiging en een derde zag er helemaal niets in – en deze frames veranderden in de loop der tijd. Managers van bedrijven als Airbus, Boeing, Alcoa, Fokker en 3M besloten mee te doen aan de ontwikkeling omdat ze het als een kans zagen. Een kans om te profiteren van een nieuw materiaal. Voor sommige bedrijven duurde de ontwikkeling echter te lang – na verloop van tijd zagen ze de kans simpelweg niet meer. Anderen bleven betrokken, soms omdat ze nog steeds een kans zagen – zo’n beetje ieder nieuw groot vliegtuig gaf een nieuwe kans om het materiaal toe te passen. Soms zagen ze Glare intussen als een bedreiging. Aluminiumgigant Alcoa bleef daarom aan boord, om controle te houden over de patenten, terwijl het intussen zijn nieuwe aluminiumlegeringen aanprees en het Glareverhaal afzwakte. Terwijl het Glaremateriaal in essentie hetzelfde bleef, veranderde de framing van managers en bedrijven die betrokken waren bij het materiaal, met cruciale gevolgen voor die bedrijven.

Let dus goed op welk frame je gebruikt. Voor je het weet zie je een mooie kans als een bedreiging, of andersom. Of zit je vast in een frame dat onjuist blijkt te zijn. In sommige gevallen maakt het gebruikte frame zelfs het verschil tussen leven en dood.

Elco van Burg is consultant bij Lentera Papua in Indonesië en universitair hoofddocent ondernemerschap en organisatie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.