Wegkijken van omstanders maakt trauma misbruik dubbel zo zwaar
Het kan zomaar gebeuren. In de familie, de kerk of op het werk zegt iemand seksueel te zijn misbruikt. Welke reacties levert dat op? „Een warme, steunende omgeving bevordert het herstel. Wegkijkende omstanders (...) maken het trauma dubbel zo zwaar.”
Over seksueel misbruik is veel geschreven. De auteurs van het boek ”Wat wij kunnen doen” kozen voor een specifieke insteek met hun „praktische handleiding voor omstanders.” Berna van der Zouwen-de Ruiter van het Reformatorisch Meldpunt nam met vier hoofdstukken het leeuwendeel voor haar rekening. Psycholoog Sarina Brons-van der Wekken en Ineke van Dongen-van Veelen, werkzaam bij het Meldpunt Misbruik van onder meer de Christelijke Gereformeerde Kerken, schreven elk één hoofdstuk.
De auteurs gaan allereerst in op de vraag wat seksueel misbruik is en welke signalen –in het gezin, op school– erop kunnen wijzen dat iemand mogelijk slachtoffer is. Geanonimiseerde voorbeelden, die door het hele boek zijn verweven, maken het concreet. Deze variëren van een gerespecteerde ambtsdrager die zijn dochter misbruikt tot een meisje dat vertelt over misbruik door de vriendin van haar moeder. Een andere casus gaat over een jongen die op straat staande wordt gehouden door een man die hem tot seksuele handelingen dwingt.
Spagaat van moeder
Een aantal keren komt aan de orde dat de stap om mensen in vertrouwen te nemen over misbruik, groot is. Hoe de omgeving reageert, is vervolgens „cruciaal.” „Veel slachtoffers zijn bang om niet te worden geloofd wanneer zij gaan praten. Wanneer deze angst bewaarheid wordt, raakt het slachtoffer dubbel getraumatiseerd.” Het komt ook voor dat er onterechte beschuldigingen worden geuit. „Toch betreft dat maar een heel kleine minderheid van de gevallen. Een slachtoffer verdient het voordeel van de twijfel.”
Diverse complexe situaties passeren de revue. Zo is er aandacht voor de moeder in het gezin waarin de vader een kind misbruikt. „Hoewel er begrip mag zijn voor de spagaat van de moeder, is het voor een slachtoffer heel belangrijk dat de moeder voor hem of haar partij trekt.”
Van Dongen schreef het hoofdstuk ”Seksueel misbruik en de rol van de kerk”. Ze roept ambtsdragers op om misbruik te allen tijde in duidelijke bewoordingen af te keuren. Tegelijk vraagt ze aandacht voor zorgvuldige communicatie rond situaties wanneer de beschuldigde de aanklacht ontkent. „Zonder veroordeling of bekentenis kan niet gesproken worden over een dader en een slachtoffer. Spreek uitsluitend over klager en aangeklaagde.”
Geloofsvragen
Situaties van misbruik leiden veelal tot ingrijpende geloofsvragen, zeker wanneer de dader een „voorbeeldchristen” is die deelneemt aan het heilig avondmaal. „Veel slachtoffers worstelen met de vraag waar God was tijdens het misbruik. Er is zo vaak gebeden of het misbruik mocht stoppen, maar dit gebeurde niet. Keurde God het dan goed?”
Het boek reikt enkele gedachten aan die hierbij vanuit Bijbels perspectief van belang zijn, vooral toegespitst op de moeite die slachtoffers vaak hebben met God als Vader. Omstanders krijgen onder meer het advies begrip te hebben voor geloofsworstelingen en open te staan voor vragen van het slachtoffer. Een uitvoerige handreiking voor het pastoraat bevat deze uitgave niet.
Van Dongen stipt in haar bijdrage het belangrijke en complexe thema van vergeving en verzoening aan. „De vraag om vergeving die de dader mogelijk stelt, kan pas beantwoord worden als het slachtoffer daar zelf aan toe is”, luidt een van haar adviezen.
De –vaak langdurige– gevolgen van seksueel misbruik komen ter sprake in het slothoofdstuk van Brons. Ze geeft aan dat, behalve professionele hulpverlening, steun vanuit het eigen netwerk belangrijk is. „Het kunnen praten met iemand uit de familie, het hebben van een goede vriendin, het gestimuleerd worden door iemand om samen iets te gaan doen, en het geloofd worden van iemands verhaal, dragen eraan bij het verleden een plaats te kunnen geven.”
De auteurs belichten op een toegankelijke manier tal van aspecten van een thema dat helaas blijvend actueel is. Daarbij worden niet alle vragen uitputtend behandeld. Wel biedt dit boek nuttige handvatten voor christenen die te maken krijgen met een slachtoffer van seksueel misbruik of zich daar bij voorbaat op willen bezinnen.
Boekgegevens
Wat wij kunnen doen. Praktische handleiding voor omstanders bij seksueel misbruik, Sarina Brons-van der Wekken, Ineke van Dongen-van Veelen, Berna van der Zouwen-de Ruiter; uitg. Boekencentrum, Utrecht, 2017; ISBN 978 90 239 5014 1; 85 blz. € 14,99.
