Er is blijvende behoefte aan zingeving vanuit de christelijke traditie. Dat zei directeur Bert Endedijk van uitgeverij Kok dinsdagmiddag tijdens een lezing aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam.

Endedijk, die binnenkort afscheid van Kok neemt, was uitgenodigd door het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (HDC) om de jaarlijkse Mr. H. Boslezing te houden. Deze lezing is een eerbetoon aan mr. H. Bos, grondlegger van de VU-bibliotheek.

Endedijk is sinds 1980 betrokken bij uitgeverij Kok; de laatste 25 jaar was hij directeur. In zijn lezing ging hij in op de veranderingen die in de afgelopen halve eeuw in de wereld van het christelijke boek hebben plaatsgehad.

Endedijk stelde dat het fysieke boek nog lang niet is uitgeteld. „Andere vormen worden belangrijker, we zijn op weg naar een kantelpunt, maar hun aandeel zal in cijfers uitgedrukt nog lang achterblijven bij het klassieke product.” Het is volgens de Kok-directeur zeker van belang dat christelijke uitgevers innoveren, „maar je kunt dat alleen succesvol doen als je het klassieke folioproduct, waarin de auteur zijn boodschap met de lezer deelt, koestert. Een eersteklas tekst, zorgvuldig vormgegeven, technisch foutloos afgewerkt, snel en probleemloos bij de lezer. Dat is, ook bedrijfseconomisch gezien, de basis. Op dat fundament heeft innovatie de beste kans van slagen.”

Endedijk gaf aan dat hij altijd terughoudend is geweest met het woord ”christelijk”. „Het is een terreinafbakening. En tegelijk zeg je nogal wat. En dat kan óók pretentieus of zelfs overmoedig klinken. Immers, laten we ons de oogst niet toe-eigenen voor de dag ten einde is en we in de koelte van de avond de opbrengst kunnen overzien.”

Tegelijk blijft voor uitgeverij Kok de „klassieke doelgroep” van kerk en geloof vooralsnog de grootste, ook al staat deze getalsmatig onder druk, aldus Endedijk. „Uit uitvoerig onderzoek blijkt dat er blijvende behoefte is aan zingeving vanuit de christelijke traditie. Tegelijk komt op tafel dat de invulling ervan divers kan zijn.”

Dat laatste betekent volgens Endedijk dat de christelijke uitgever de kring wijder moet trekken en structureel aandacht moet besteden aan andere groepen. „Aan vernieuwers die, vaak met een welhaast orthodoxe geloofsopvatting, bewust wegen buiten de kerk zoeken en daardoor op plaatsen komen waar de traditie niet meer vertegenwoordigd lijkt. Aan wat we noemen ”zinzoekers”, zij die op zoek zijn naar een diepere laag in hun leven, daarbij een tocht maken langs verschillende godsdiensten en levensovertuigingen en óók plaats inruimen voor invulling vanuit de christelijke traditie. En aan hen die de christelijke traditie vooral vanuit cultureel oogpunt waarderen in architectuur, kunst en muziek.”

Lezers zijn individualistischer geworden, signaleert Endedijk. „De groep waartoe je behoort bepaalt niet meer de kleur van je boekenkast. Er is amper nog sprake van een soort drang om hetzelfde te lezen als de andere leden van je groep. Als dat al gebeurt is het een keuze die je zelf maakt.”

Anno 2017 worden nog wel spraakmakende boeken uitgeven, erkent de Kok-directeur. „Maar titels die de hele kerk en de theologie lange tijd in hun greep houden? Dat is een uitzondering geworden. Een voltreffer-op-papier raakt naar mijn gevoel hooguit een deel van het publiek. En dan moet het ook nog eens ingebed zijn in een discussie op een platform, tijdens een conferentie of in gesprekken via de sociale media. Bovendien nemen we er in tegenstelling tot vroeger ook niet meer allemaal een standpunt over in. Als het ons niet direct raakt of minder interesseert gaan we er makkelijk aan voorbij. De lezer is autonoom geworden. Hij kiest meer dan ooit zelf de plaats, de tijd en de wijze van ontmoeten.”

Endedijk riep kerken op om wat minder te talmen en wat minder achterom te kijken „op het tuinpad van mijn vader”. „We zullen moeten leven met het feit dat geloof niet meer gewoon is. Die overtuiging moet zich van ons meester maken om volop ruimte te scheppen voor nieuwe dingen. Laat de kerk kiezen en haar gezicht tonen. En de uitgeverij zal daar graag bij aanwezig zijn.”