Daartoe behoort het boek van professor Peter Neuner, die in zijn werk een katholieke herwaardering van Luther geeft. Volgens hem heeft Luther ervoor gezorgd dat ook bij Rome de boodschap van de rechtvaardiging weer centraal kwam te staan, ook al wordt die daar niet op dezelfde wijze geformuleerd als in Wittenberg.

Volgens hem is ook van belang dat rooms-katholieken en protestanten, gelet op de huidige uitdagingen voor de kerk, beiden geroepen zijn de Schrift te onderzoeken. En dat het beter is dit dan samen te doen. Volgens Neuner is Luther voor beide kerken de leraar bij uitstek en wordt dit bevestigd door een blik in de geschiedenis.

Wat hij daarmee bedoelt, wordt duidelijk in de bundel studies die onder redactie van Christian Danz en Jan-Heiner Tück verscheen. Een reeks rooms-katholieke en protestantse deskundigen biedt via interessante theologische en historische bijdragen perspectief op de vraag naar hoe Luther beide confessies kan verbinden. Waardevol aan deze bundel is dat Luther hier niet misvormd wordt om oecumenisch bruikbaar te zijn, maar dat er vanuit de kern van zijn theologie en van zijn optreden zowel breekpunten als punten van verbinding en overbrugging worden genoemd. Een eerlijk boek, dat verschillen niet verdoezelt, maar bespreekbaar maakt.

Zelf lezen

In twee andere bundels over dit thema wordt gekozen voor een meer historische benadering. In de uitgave die onder redactie van Mariano Delgado en Volker Leppin verscheen, wordt een mooi overzicht gegeven van Luthers invloed op de reformatie in verschillende Europese landen, waarbij ook Nederland een plaats krijgt.

Een groot deel van de studies gaat echter over het Lutherbeeld dat sinds de zestiende eeuw door en bij rooms-katholieken is neergezet. Daarbij wordt de vraag gesteld of dat beeld wel klopt. Het antwoord is ontkennend. Luther werd in geschriften en vooral in afbeeldingen voorgesteld als een gevaarlijke ketter met duivelse trekken, terwijl aan de eigenlijke theologische boodschap van hem voorbij werd gegaan. Dat beeld heeft zich tijdenlang vastgezet, zeker omdat de een de ander napraatte en naschreef. Totdat rooms-katholieken Luther zelf gingen lezen.

In het boek dat in de titel Luther typeert als „monument, ketter en mens”, wordt de lijn doorgetrokken naar vandaag. Rooms-katholieke onderzoekers van de Reformatie stelden in de aanloop naar het Tweede Vaticaans Concilie dat Luther in zijn denken katholieker was dan lang gedacht werd. Die visie was een eyeopener voor rooms-katholieken en een irritatie voor protestanten. Zeker vanuit luthers kamp werd daar heftig tegen geprotesteerd. Maar inmiddels erkent het nieuwere lutherse Lutheronderzoek dat toch wel klopte wat rooms-katholieke collega’s destijds zeiden. Beide boeken zijn essentieel voor de komende jaren omdat zij een richting geven aan gezamenlijk onderzoek, maar ook inhoudelijk veel bieden waar christenen en kerken met elkaar over kunnen spreken.

Redding

Alle genoemde boeken zijn het er wel over eens dat als er al herstel van de breuk mogelijk is, dit alleen kan door samen terug te gaan naar de Schrift. Dat Schriftbeginsel is trouwens ook al in de zestiende eeuw in praktijk gebracht. Mooie voorbeelden daarvan zijn te vinden in de studie van Werner Freitag over de Reformatie in Westfalen. De opkomst van Luthers boodschap bracht kerk en politiek bij de vraag of het wel Bijbels was wat hij allemaal verkondigde. Stadsbestuurders in Westfalen organiseerden daarom publieke debatten waarbij voor- en tegenstanders dan maar vanuit de Schrift moesten aantonen wie er gelijk had. Vele burgers stelden vervolgens als eis dat er in de eigen taal en vooral dat er naar de Schrift gepreekt zou worden. Dat Westfalen desondanks grotendeels rooms-katholiek is gebleven, heeft echter minder met het beroep op de Bijbel, maar meer met politiek ingrijpen te maken.

Hoe Luther zelf met de Schrift omging, is helder en uitvoerig weergegeven in het boek van Robert Kolb. Deze Amerikaanse Lutherdeskundige heeft al heel veel publicaties over Luther op zijn naam staan. Die kenmerken zich alle door Kolbs overtuiging dat Luther als theoloog van de Schrift ook vandaag nog richtinggevend is. Dit nieuwe boek van hem brengt ons dicht bij Luthers overtuiging dat het Woord kracht heeft, dat het Woord mensen kan veranderen en dat het ons past om zorgvuldig naar het Woord te luisteren.

In dat luisteren lag volgens Luther onze redding, want uit het gehoorde Woord komt het geloof dat behoudt. Daarom moet de tekst gepreekt worden, en niet het nadenken van een voorganger over een tekst. Luther zocht in zijn omgang met de Schrift aansluiting bij uitleggers van de vroege en de middeleeuwse kerk. Niet alles wat daar vanuit de Bijbel gezegd was wees hij af, want ook toen en daar had de Geest Gods gewerkt. Ook daarin wilde de Reformatie geen breuk, maar terugkeer zijn. Als Rome daar nu net zo over zou denken, was er volgens Luther nog heel wat mogelijk. Rome dacht en deed destijds echter geheel anders.

Of de breuk tussen Rome en Reformatie na 500 jaar dan wel hersteld zal worden, is natuurlijk niet te voorspellen. Laten we eerst maar eens de breuken helen die er liggen tussen hen die dit jaar allemaal vieren dat ze uit Luthers Reformatie zijn voortgekomen en in zijn spoor gebleven zijn.

”Martin Luthers Reformation. Eine katholische Würdigung”, Peter Neuner; uitg. Herder, Freiburg; ISBN 978 3 451 37691 7; 344 blz.; € 24,99. ”Martin Luther im Widerstreit der Konfessionen”, Christian Danz, Jan-Heiner Tück (red.); uitg. Herder, Freiburg; ISBN 978 3 451 37652 8; 532 blz.; € 24,99. ”Luther. Zankapfel zwischen den Konfessionen und ”Vater im Glauben”?”, Mariano Delgado, Volker Leppin (red.); uitg. Kohlhammer, Stuttgart; ISBN 978 3 17 031527 3; 422 blz.; € 69. ”Martin Luther. Monument, Ketzer, Mensch”, Andreas Holzem (red.) e.a.; uitg. Herder, Freiburg; ISBN 978 3 451 34754 2; 464 blz.; € 35. ”Die Reformation in Westfalen”, Werner Freitag; uitg. Aschendorff, Münster; ISBN 978 3 402 13167 1; 384 blz.; € 29,80. ”Martin Luther and the Enduring Word of God”, Robert Kolb; uitg. Baker Academic, Ada; ISBN 978 0 8010 4863 0; 516 blz.; $ 49,99.