Het kabinet-Rutte III is aan de slag gegaan onder het motto ”Vertrouwen in de toekomst”. Het optimisme van onze minister-president klinkt door in het regeerakkoord en straalt af op de ministersploeg. De economische recessie is voorbij, al voelt niet iedereen dat in de portemonnee. We kunnen de toekomst met vertrouwen tegemoetzien.

Dit klinkt misschien als een cliché, maar zo’n vertrouwen heerst niet algemeen. In het eerste Kamerdebat met de nieuwe regering legde de PVV meteen al een motie van wantrouwen op tafel. Wantrouwen heerst ook in de samenleving. Mensen maken zich zorgen over hun toekomst: of ze hun baan kunnen behouden en de boodschappen betaalbaar blijven, of ons land de klimaatafspraken nakomt. Er is ook bezorgdheid over de opmars van de islam in Europa, mede als gevolg van een moeilijk beheersbare vluchtelingenstroom. Vertrouwen aan de ene kant, wantrouwen aan de andere.

Hoe zit het met de christelijke kerk? Heeft die ook vertrouwen in de toekomst? We hebben een week vol Reformatieherdenkingen achter de rug. Vijf eeuwen lang kon het protestantisme wortel schieten en de samenleving beïnvloeden. Twee kleinere gereformeerde kerken werken in rap tempo toe naar hereniging. De breuk tussen die twee is inmiddels een halve eeuw oud, maar op 11 november wordt in Kampen de eerste gezamenlijke synodevergadering gehouden van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv) en de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK), met aansluitend een avondmaalsviering.

Ook deze ontwikkelingen leiden echter tot bezorgde reacties. Gaan we als protestanten op den duur weer terug naar Rome? Voltrekt de toenadering van GKv en NGK zich niet te snel? Moet er niet eerst een waarheids- en verzoeningscommissie komen of op z’n minst schuld worden beleden en zo ja, door wie precies?

Het lijkt wel of er meer kerkelijk vertrouwen is in het verleden dan in de toekomst. De Reformatieherdenkingen stonden als een huis. ”In Holland staat een kerk” heette het televisieprogramma dat op 31 oktober werd uitgezonden. Natuurlijk is het belangrijk bij het erfgoed van reformatoren als Luther en Calvijn stil te staan. Toch keken juist deze voormannen met vertrouwen naar de toekomst, hoe onzeker die in hun dagen ook was.

Toentertijd opgestelde geloofsbelijdenissen zijn nog steeds in gebruik als Formulieren van Eenheid. Het heeft iets beschamends dat het tot op heden niet gelukt is daarnaast een eigentijdse geloofsbelijdenis te formuleren. De zorgen over voldoende binding aan de belijdenis in een herenigde GKv-NGK gaan over documenten van vijfhonderd jaar geleden, die het stempel van die tijd dragen. Maar er is meer nodig om in de 21e eeuw onze kerkelijke identiteit op een aansprekende manier vast te leggen. Laten wij in ieder geval onze neiging tot controle bedwingen, alsof mensen de kerk kunnen redden.

Kerkelijke probleemsituaties kun je op twee manieren aanpakken. De zaak tot op de bodem uitzoeken, het verleden in kaart brengen en waterdichte garanties opstellen om soortgelijke kwesties in de toekomst te voorkomen. Of met achterlating van het verleden de toekomst ingaan en obstakels die je onderweg tegenkomt gezamenlijk overwinnen.

Wanneer het welzijn van de kerk ons werkelijk ter harte gaat, hebben we van beide manieren iets nodig. Zo opent zich een derde weg: het verleden onder ogen zien en als traditie meenemen de toekomst in, met alle pijn en alle goeds. Dan is het winst wanneer protestanten en katholieken elkaar niet langer verketteren, maar zowel hun verschillen als hun overeenkomsten bespreekbaar maken bij een open Bijbel. Hetzelfde geldt voor gereformeerden onderling.

Wat we echter vooral nodig hebben, is een christelijke vertrouwensbasis. Vertrouwen in elkaar, in de kerk van alle tijden en bovenal in God. Hij houdt zijn kerk in leven, ook in de toekomst.

De auteur is hoogleraar Nieuwe Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.