Een kleine doch onstuimige kerkgeschiedenis van de komma zou moeten beginnen met een bespreking van het vierde artikel van de Apostolische Geloofsbelijdenis.

Als we de chronologie loslaten en het blikveld vernauwen tot de Bijbelkomma’s, dan is die van Kohlbrugge het bekendst. Hij dacht eerst dat de zonde alleen vat had op zijn lichaam, maar dat zijn geest krachtig genoeg was om tot God te naderen. Hij zag echter een komma, en daarmee Gods genade over het hoofd, schreef hij in 1833: „’s Maandagavonds was ik in het Missionshaus, las daar Romeinen 7 en meende dat het 14e vers aldus gelezen moest worden: „Ik ben vleselijk verkocht onder de zonde”, zonder komma. ’s Avonds thuiskomende was er een boodschap van de oude Krummacher of ik ’s woensdags voor hem preken wilde. Dinsdagmorgen ga ik tot hem, vind hem krank, en neem de preekbeurt op mij. Ik kom thuis, bid God om een tekst, sla in het Grieks Romeinen 7:14 op, en lees: „Ik ben vleselijk, onder de zonden verkocht.” Ik weet niet, dat mij in mijn leven iets meer heeft aangegrepen, als die komma te zien.”

Soms zorgt een komma ook voor opschudding in de kerk. Neem 1 Thessalonicenzen 2:15. Zijn alleen de Joden die Jezus gedood hebben schuldig, of zijn alle Joden dat?

Het gaat hier om een zogeheten uitbreidende of beperkende bijzin. In deze tekst staat een komma en dus is de bijzin uitbreidend. Daarmee verklaart Paulus in deze tekst alle Joden schuldig aan Jezus’ kruisdood. Volgens sommige theologen heeft de apostel hiermee de deur geopend voor antisemitisme in de kerk.

Een vergelijkbaar geval vinden we in de engelenzang van Lukas 2:14. De rooms-katholieke versie van het Gloria laat het probleem duidelijk zien: „Eer aan God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft.” Moet er een komma tussen ”mensen” en ”die”? Als er geen komma staat, dan geeft God alleen vrede aan degenen die Hij liefheeft. Staat er wel een komma? Dan heeft God alle mensen lief.

De overleden letterkundige en katholiekenkenner Kees Fens koos in 1964 voor de beperkende bijzin, tegen een ruimhartige vertaling van de Willibrordus-Bijbel in. Hij deed dat met reden, hoewel hij eraan toevoegde geen „exegetische pretentie” te hebben. Schoenmaker, blijf bij je literaire leest, moet hij gedacht hebben.

De protestantse dichter Willem Barnard, overleden in 2010, is in zijn boek ”Een winter met Leviticus” milder. Volgens hem heeft God niet in iedereen een welbehagen, een woord dat hij uitlegt als verwijzend naar de uitverkiezing. Liefhebben echter, ja, dat is ruimer. „Maar ik vrees dat zelden iemand van de gul meezingende kerkgangers in de gaten heeft hoe dubbelzinnig ze die engelen laten formuleren wat er aan de (allerhoogste) hand is.”