De FBI kwam maandag al heel snel met zijn conclusie: er is geen enkele aanwijzing dat IS achter de aanslag zit. De CIA was voorzichtiger. Het is nog veel te vroeg om al een conclusie te trekken, zei een woordvoerder in een reactie op de verklaring van de FBI.

Dat onderzoekers van beide diensten vrij snel een verklaring aflegden, had deels te maken met de claim van IS enkele uren na de massamoord in Las Vegas. De dader, Stephen Paddock, zou zich recent tot de islam hebben bekeerd en handelde in opdracht van de IS-leiding.

Paddocks omgeving weet echter van niets. En de FBI zegt dat een eerste verkennend antecedentenonderzoek ook geen enkele aanwijzing heeft opgeleverd dat de massamoordenaar contacten met moslimterroristen heeft.

Charles Lister, onderzoeker van het Middle East Institute en auteur van een boek over IS, heeft zelf veel twijfels of de terreurorganisatie inderdaad achter de aanslag in Las Vegas zit. „Voor IS is dat ook van secundair belang. Het gaat erom dat zijn naam wordt genoemd. Daarmee zijn ze belangrijk en wekken ze de indruk overal invloed te hebben. Dat zaait angst, voedt gevoelens van onveiligheid en beschadigt de stabiliteit van de westerse democratie. Dat is precies wat ze willen.”

Lister trekt daarbij een parallel met de Russische pogingen om nepnieuws in omloop te brengen. „Eigenlijk doet IS hetzelfde. Met dit soort onbewezen claims worden mensen op het verkeerde been gezet. We leven niet alleen in een wereld waarin bommen en kogels dood en verderf zaaien, maar ook een wereld waarin woorden en nepnieuws onrust brengen.”

Overtrokken reacties

Dat IS ook in staat is om binnen de grenzen van Amerika aanslagen te plegen, staat voor Lister overigens als een paal boven water. Hij wijst op de schietpartij op een homonachtclub in Orlando (Florida) in juni 2016, waarbij 49 mensen omkwamen. De dader, de 29-jarige Omar Mateen, belde volgens de FBI zelf de politie en verklaarde zijn loyaliteit aan IS. „Helemaal uitsluiten dat IS achter de aanslag in Las Vegas zit, kan dus niet”, zegt Lister.

Colin Clarke, politicoloog en terrorisme-expert van de denktank RAND Corporation, met de hoofdvestiging in de Amerikaanse hoofdstad Washington, noemt nog een tweede reden dat de FBI al snel kwam met de mededeling dat IS niet achter de aanslag zit. „Amerikanen geloven grif in samenzweringstheorieën. Dat leidt vaak tot overtrokken reacties.”

Om die reden heeft hij ook kritiek op het feit dat verschillende media maandag prominent de claim van IS in het nieuws brachten. „Je kunt het natuurlijk niet verzwijgen. Maar het maakt verschil of je het als kaal bericht brengt of dat je het in de context plaatst.”

Het valt de terreurdeskundige op dat deze „angstaanjagende berichtgeving” zich niet beperkt tot ideologisch gekleurde nieuwssites. „Ook nieuwsbrengers met een hoge journalistieke standaard doen eraan mee.”

Als voorbeelden noemt hij Associated Press, Newsweek en New York Daily News. „Terwijl nieuwssites als Fox News of Breitbart, die duidelijk anti-islam zijn, veel terughoudender zijn.”

Blanke man

Het is volgens onderzoeker Clarke ook niet voor niets dat al in de eerste mededelingen over de dader werd gezegd dat het om een blanke man ging. „Daarmee wordt direct geprobeerd het idee dat moslimterroristen achter de schietpartij zitten, te redresseren.”

Hij noemt het daarbij opvallend dat niemand zich aan het noemen van de huidskleur stoort. „Als er was gezegd dat het om een zwarte man ging, dan had dat kritiek geoogst. Dat zou racistisch zijn.”