De zandmotor voor de kust van Zuid-Holland presteert boven verwachting, concludeerden wetenschappers toen de kunstmatige zandbank vorig jaar het eerste lustrum bereikte. Het experimentele concept krijgt komend jaar navolging in Groot-Brittannië.

Jaap Flikweert van ingenieurs- en adviesbureau Royal HaskoningDHV en projectdirecteur van de Britse zandmotor laat weten dat er een aantal jaren geleden een lijst is opgesteld met zo’n twintig locaties in het Verenigd Koninkrijk die mogelijk geschikt zijn voor kustbescherming met een kunstmatige zandbank.

Bacton was een van die locaties. Verschillende manieren van kustversterking zijn daar in de afgelopen jaren overwogen. Royal Haskoning maakte onlangs bekend dat de betrokken partijen hebben gekozen voor een zandmotor. Wanneer de aanleg van start gaat, kan Flikweert nog niet met zekerheid zeggen. „We mikken op de zomer van 2018, maar het is mogelijk dat het uiteindelijk een jaar later wordt. Dit soort projecten kan alleen in de zomer worden uitgevoerd. De baggerschepen en de daaraan vastgemaakte pijpleidingen kunnen geen hoge golven hebben.”

Actie

Erosie is een bekend fenomeen aan de kust van Groot-Brittannië. Hevige stormen zorgden er in 2007 en 2013 voor dat er rond Bacton tientallen meters strand verdween en kliffen afbrokkelden. Het doordrong Shell en Perenco, de eigenaren van de gasterminal die dicht aan de kust ligt, ervan dat ze actie moeten ondernemen, willen ze sluiting van de installatie op termijn voorkomen. Er staat veel op het spel voor de oliemaatschappijen: de terminal voorziet in een derde van de Britse gasbehoefte.

De mogelijkheid van een harde, stenen kustwering werd overwogen en verworpen. Het zou de gasterminal beschermen, maar de iets zuidelijker gelegen dorpen Bacton en Walcott sneller in de problemen brengen. De bestaande zeemuur biedt de inwoners van die dorpen naar schatting nog zo’n vijf tot tien jaar bescherming tegen het water. Een harde zeewering ter hoogte van de gasterminal zou de levensduur daarvan echter bekorten.

Geen kopie

Een kunstmatige zandbank kan beide beschermen en slaat dus twee vliegen in één klap. Ter hoogte van de dorpen verbreedt hij het strand, terwijl de zandmotor afkalving van de kust bij de gasterminal vermindert.

De Norfolkse zandbank wordt trouwens geen kopie van de Nederlandse zandmotor, meldt Flikweert. Doordat de zee aan de Engelse kust snel dieper wordt, is er geen ruimte voor een L-vormig schiereiland met een lagune zoals dat voor de kust van Zuid-Holland is aangelegd. Er wordt daarom een soort uitstulping aangelegd.

Voor de Hollandse kust werd 21,5 miljoen kubieke meter zand opgeworpen. Bij Bacton is de aanpak bescheidener: daar zal 1,5 miljoen kubieke meter worden opgespoten, een deel daarvan direct op het strand. Wanneer alles volgens plan verloopt, zal de kustlijn bij de dorpen via natuurlijke processen verder verbreden met het zand dat ter hoogte van de gasterminal wordt opgespoten. De maatregelen moeten de kust uiteindelijk over een lengte van 5 kilometer extra bescherming bieden.

Succesvol proefproject

De zee voert elk jaar tonnen zand weg van de Nederlandse kust. Rijkswaterstaat vult dat om de vijf jaar aan door op het strand en voor de kust zand te storten. Zonder die maatregel zou de kust te veel afkalven. De vijfjaarlijkse zandsuppletie compenseert weliswaar de erosie, maar schaadt de natuur. Die heeft steeds één à twee jaar nodig om te herstellen. Nederlandse beleidsmakers en ingenieurs vroegen zich daarom af: Kan de kustbescherming niet duurzamer en natuurlijker?

Die vraag leidde tot de proef met de zandmotor, een experimenteel schiereiland voor de kust van Zuid-Holland. Die moeten ten minste twintig jaar mee kunnen.

Voor de zandmotor werd in 2011 ter hoogte van Ter Heijde 21,5 miljoen kubieke meter zand opgespoten. Zeestromingen, wind en golven hebben sindsdien vrij spel gekregen om het zand langs de Delflandse kust te verspreiden. De verwachting is dat de zandberg zich uiteindelijk uitstrekt over het hele gebied tussen Hoek van Holland en Scheveningen.

Tientallen onderzoekers van diverse universiteiten en kennisinstellingen houden ondertussen nauwlettend in de gaten hoe de zandmotor verandert. Vorig jaar, vijf jaar na aanleg van de zandbank, maakten de onderzoekers de eerste tussenstand op.

In de afgelopen jaren is hij zichtbaar langer en smaller geworden en heeft hij de lagune tussen de L-vormige zandbank en het strand steeds verder omsloten. Na vier jaar had zo’n 2,5 miljoen kuub zand zich over een afstand van 5 kilometer langs de kust verplaatst – grofweg 40 procent richting het zuiden, 60 procent noordwaarts. De wetenschappers verwachten op basis van die metingen dat de zandmotor langer meegaat dan de twintig jaar waar in eerste instantie op was gerekend.

Een verrassende bevinding was verder dat er minder zand de duinen in werd geblazen dan verwacht.

De onderzoekers die de planten in het gebied rond de zandmotor geregeld inventariseren waren ook tevreden: de diversiteit aan plantensoorten neemt toe. Op enkele plaatsen troffen ze zelfs de blauwe zeedistel aan, een bedreigde soort.

Rond het kunstmatige schiereiland werden in vijf jaar tijd vijftig vogelsoorten waargenomen. Vooral de randen van de lagune, die qua voedselvoorraad lijken op een wadplaat, trekken vogels aan zoals de drieteenstrandloper en de rosse grutto.

Zeehonden worden er wel gespot, maar niet heel frequent. De zandmotor is toegankelijk voor het publiek. De onderzoekers vermoeden dat dit de dieren op een afstand houdt.

Doordat de zandmotor in verbinding staat met het strand, was het te verwachten dat hij een trekpleister zou worden voor recreanten. Onderzoekers konden van tevoren alleen moeilijk inschatten hoeveel bezoekers hij zou trekken.

Vijf jaar later konden ze die vraag wel beantwoorden: het strand tussen Ter Heijde en Kijkduin trekt zeker bezoekers. Badgasten komen er minder dan voorheen; mensen die louter komen zonnen en zwemmen. De meeste bezoekers komen naar de Zandmotor voor een wandeling, al dan niet met hond. Een deel van hen maakt er een dagje uit van, anderen komen voor een avondwandeling. De lagune is ondertussen uitermate populair bij kitesurfers, zeker bij een stevige bries van zee.

De ontwikkeling in feiten en cijfers

• De zandmotor liep na aanleg over een lengte van bijna 2,5 kilometer parallel aan het strand. Vijf jaar later, in 2016, was dat zo’n 5,5 kilometer.

• De zandmotor reikte eerst 1 kilometer in zee, nu is dat nog 650 meter. Door wind, stroming en golven is er aan de zeezijde langzaam maar zeker heel wat zand afgeslagen.

• Het hoogste punt van de zandmotor is 50 centimeter lager geworden. De ‘top’ van de zandmotor ligt op zo’n 7 meter boven zeeniveau.

• In de afgelopen jaren is ongeveer 300.000 kubieke meter zand de lagune in gewaaid.

• De lagune is op zijn laagste punt zo’n 4 meter diep.

• In het duinmeer, dat dichter bij het strand ligt dan de lagune, is in de afgelopen jaren ruim 100.000 kubieke meter zand gewaaid, vooral aan de westkant. Het duinmeer is hierdoor kleiner geworden; het water bleef zo’n 2 meter diep.