Jacob van Ruisdael schilderde er zijn ”Gezicht op de Binnenamstel”. Op dezelfde plek opende de diaconie van de toenmalige Nederduits-gereformeerde gemeente (later de hervormde gemeente) in 1683 een tehuis voor de opvang van arme oude vrouwen. Het ”Besjeshuis”, werd het in de wandeling al snel genoemd. Het stukje Amstel voor het huis stond ook wel bekend als de ”Besjesgracht”.

Sinds 2009 biedt het gebouwencomplex, dat niet meer voldeed aan de hedendaagse eisen voor passende pleegzorg, onderdak aan een museum, Hermitage Amsterdam. Daarvóór was het een verpleeghuis, dat vanaf 1953 De Amstelhof heette. Die naam is in de voorvleugel bewaard gebleven in de Amstelhofzaal, pal naast de vroegere kerkzaal. In deze ruimte was de afgelopen jaren een bescheiden exposite over het recente verleden van het pand ingericht.

Zompige grond

„De informatie had vooral betrekking op de laatste decennia. Er is echter zo veel meer te vertellen”, zegt Marlies Kleiterp, hoofd tentoonstellingen van Hermitage Amsterdam. „Geregeld kregen we vragen van bezoekers wat voor functie ons gebouw had vóór de periode van De Amstelhof. En Amsterdammers zeiden: Dit was toch het Oude Besjeshuis?”

Negen eeuwen Amsterdam zijn nu samengevat in een multimediale productie van animaties, afbeeldingen van schilderijen, historische foto’s en filmbeelden. Het zeventiende-eeuwse gebouw van Hermitage Amsterdam, destijds een van de grootste gebouwen van de stad, heeft in de presentatie een hoofdrol. ”Panorama Amsterdam, City Time Lapse”, waaraan ook het Amsterdam Museum en het Stadsarchief meewerkten, blijft de komende jaren in het museum te zien.

„Ooit was deze plek zompige grond”, zo begint het ”verhaal van het huis en de stad”. Bij een in de dertiende eeuw aangelegde dam in de Amstel verrees in het moeras een compacte middeleeuwse stad, gebouwd op duizenden palen. Het panorama laat zien hoe in de Gouden Eeuw de wereldwijd bekende grachtengordel werd aangelegd. Amsterdam floreerde als handelsstad van trotse republikeinse burgers die winst maakten met specerijen, wapens en slavenhandel.

Rampjaar

Tot het rampjaar 1672. „De economie stort in en het tij keert. De bebouwing aan de grachten houdt precies hier op en de kavels aan deze kant van de Amstel blijven braak liggen”, vervolgt Panorama Amsterdam. „De crisis brengt meer armoede mee. De zorg voor de armen wordt georganiseerd door de regenten, want het is de plicht van de rijken om voor de minderbedeelden te zorgen. De regenten van de protestantse diaconie besluiten dat het tijd is voor een huis voor arme oude vrouwen, de ”oude besjes”. De stad juicht dat toe en schenkt de diaconie dit stuk grond aan de Amstel.”

Het Diaconie Oude Vrouwenhuis, geopend in 1683, werd opgeleverd als een strak vierhoekig complex in de traditie van het classicisme. De zalen en vertrekken waren aangelegd rondom een grote binnenplaats en twee kleinere binnenhoven in de zijvleugels. De voorgevel was 102 meter breed. Daarachter was plaats voor 400 vrouwen. Bij buitenlanders wekte het ”Besjeshuis” verwondering. „Paleizen zijn hier niet voor koningen of prinsen, maar voor de armsten van de stad”, zo rapporteerden ze aan het thuisfront. In 1817 kwam er ook opvang voor oude mannen. De instelling kreeg een nieuwe naam: het Diaconie Oude Vrouwen en Mannen Huis.

Napoleons bal

In de geschiedenis van het huis komen groten der aarde voor. De diaconie verhinderde in 1811 dat keizer Napoleon er een bal gaf. De regenten vonden dat te druk voor de oudjes die er woonden. Een paar jaar later was een feest bij de inhuldiging van koning Willem I wel mogelijk. De Britse premier Winston Churchill kreeg er na de Tweede Wereldoorlog bij zijn bezoek aan Amsterdam een diner aangeboden. Het gebouw heeft verder de Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela, het Nederlands voetbalelftal (na het gewonnen Europees kampioenschap in 1988) en de popsterren van The Beatles langs zien varen, aldus Panorama Amsterdam.

De presentatie besteedt verhoudingsgewijs veel aandacht aan de jaren 40-45. „De Tweede Wereldoorlog zet alles op zijn kop. Dit gebouw staat aan de rand van de Joodse wijk. De verschrikkingen gebeuren recht om de hoek.” De Amsterdamse Joden worden gedeporteerd. „Na de bevrijding is de buurt voorgoed veranderd.”

Kleiterp: „De geschiedenis van Amsterdam gezien door de vensters van De Amstelhof, zo zou je de presentatie kunnen noemen. Centraal staan wel de momenten waarop de historie van de stad en het gebouw samenkomen.”

Vandaar ook dat Peter de Grote en zijn komst naar Amsterdam met nadruk worden gememoreerd. De Russische tsaar kocht in de hoofdstad voor 80 gulden een schilderij van Rembrandt, het begin van zijn wereldberoemde kunstcollectie met nogal wat Hollandse meesters. Thuis in Rusland liet hij naar het voorbeeld van Amsterdam Sint-Petersburg verrijzen, met aan de rivier de Neva een winterpaleis, dat nu bekend is als de Hermitage.

Dependance

Met 3,5 miljoen objecten is het een van ’s werelds grootste musea. Hermitage Amsterdam is daar een dependance van. Voor het Nederlandse en internationale publiek is er, naast andere exposities, tweemaal per jaar een grote kunsttentoonstelling uit de schatkamers van het staatsmuseum in Sint-Petersburg.