De aarde schokt, op 16 augustus 2012 in het Groningse dorp Huizinge. De door gaswinning veroorzaakte beving van 3,6 op de schaal van Richter geldt als de krachtigste in Groningen. Morgen, vijf jaar later, herdenkt de provincie die calamiteit, onder meer door het luiden van kerkklokken. Theologe Jacobine Gelderloos uit Groningen, lid van het Platform Kerk en Aardbeving, roept ook kerken elders in Nederland op woensdag de klokken te luiden. Om zo stil te staan bij de problemen die talloze Groningers ondervinden door aardbevingen.

Is het niet wat overdreven dat bijvoorbeeld kerken in Zeeland de klokken zouden moeten luiden?

Gelderloos: „Dat vind ik niet. De aardbevingen in Groningen vormen voor de rest van Nederland geen ver-van-mijn-bedshow. Immers: door de bevingen wordt duidelijk dat we op termijn af moeten van gas als energiebron. Dat raakt alle Nederlanders.

Het is mij opgevallen dat ook mensen elders in het land meeleven met gedupeerde Groningers. In het voorjaar organiseerde onder meer Milieudefensie een breiactie. Doel was het kleinste huisje van Groningen in te pakken met breiwerkjes. Die actie symboliseerde de noodzaak van het goed isoleren van je woning, zodat er geen Gronings gas meer uit de bodem hoeft te worden gehaald. Voor de actie, ook gehouden uit solidariteit met gedupeerden, was 100 vierkante meter aan breiwerkjes nodig. Er kwam maar liefst 250 vierkante meter binnen. Mensen van buiten de provincie schreven briefjes als: „Wij voelen ons verbonden met de Groningers.”

Uitgescholden

Hoe opereren kerken in het Groningse aardbevingsgebied? Op welke wijze verlenen predikanten pastorale hulp? Al zo’n jaar of vijf buigt Gelderloos zich over dergelijke vragen. Volgend jaar hoopt ze in Groningen aan de Protestantse Theologische Universiteit te promoveren op de rol van kerken op het platteland. Die studie richt zich onder meer op de aardbevingsproblematiek.

Zonneklaar voor Gelderloos is dat de aardbevingen niet alleen schade aan woningen en kerken teweegbrengen, maar ook „scheuren in de samenleving” veroorzaken. „Zo zijn er verhalen over werknemers van het Centrum Veilig Wonen, een instantie die schadeverzoeken behandelt, die op straat worden uitgescholden door gedupeerden.”

Ze noemt nog een voorbeeld. „Stel dat een echtpaar schade heeft aan de woning. De een redeneert: „Ik wil hoe dan ook een schadevergoeding van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), verantwoordelijk voor de gaswinning.” De ander neemt genoegen met wat overlast en wil het leven niet laten beheersen door slepende schadeprocedures. Die verschillende visies kunnen leiden tot botsingen binnen een huwelijk.”

Predikanten zouden zich ervan bewust moeten zijn dat dit soort conflicten in Groningen op de loer ligt, vindt de theologe. „Een dominee zou een gespreksgroep kunnen starten waarin mensen met verschillende achtergronden, zoals gedupeerden en werknemers van de NAM, met elkaar in gesprek gaan.”

Zogeheten contextueel Bijbellezen kan betrokkenen verder helpen, geeft Gelderloos aan. Zelf las ze ook met gedupeerden Bijbelverhalen. „Het gaat er dan om om Bijbelse verhalen op je eigen situatie toe te passen. Hoe klinken bijbelteksten als je ze leest tegen de achtergrond van je eigen ervaringen en welk nieuw perspectief kan de Bijbel dan bieden?

Denk aan de toren van Babel. De poging van de mensen toen om greep te krijgen op het leven, keerde zich tegen hen. Als je de menselijke maat uit het oog verliest, kan er veel schade ontstaan.”

Overhoop

De vrijgemaakt gereformeerde predikant ds. J. van der Wal uit Appingedam zei in maart in deze krant dat sommige gemeenteleden er niet op zitten te wachten dat hij de aardbevingsproblematiek in een preek aansnijdt. „Ze willen alleen maar horen over Jezus Christus en Die gekruisigd.” Hoe ziet Gelderloos dat? „Als mensen zoiets in een eerste opwelling zeggen, begrijp ik dat. Maar als je even doordenkt, begrijp je dat in een preek ook aandacht mag zijn voor zaken als werkloosheid, de dood, ziekte, relatieproblemen. Zaken die het leven van mensen overhoop kunnen gooien. Dan mag de aardbevingsproblematiek op zondag zeker aan de orde komen. Ik vind het een goede zaak dat predikanten in bijvoorbeeld de regio Barneveld recent baden voor de pluimveesector in verband met het eierschandaal. ”

De problematiek van de aardbevingen verschijnt geregeld in het nieuws. Denken Groningers wellicht: Nu is het wel genoeg?

„Sommigen zeggen: Als je Groningen als aardbevingsprovincie op de kaart zet, levert dat alleen maar negatieve publiciteit op. Dan is mijn reactie: ik zou er dolgraag over ophouden, maar dat is niet mogelijk. In april sprak ds. E. J. Veldman, predikant van de Nieuwe Kerk in Groningen, op een bijeenkomst over dit soort zaken. Hij was predikant ten tijde van de vuurwerkramp in Enschede in 2000. Er zijn parallellen met de ramp die veel Groningers de afgelopen jaren overkwam. Maar er is een belangrijk verschil. In Enschede wisten we letterlijk in één klap dat zich een ramp had voltrokken. In Groningen is er sprake van een ramp in slow motion, dus een langzame ramp. Daardoor is er ongelijktijdigheid wat betreft het inschatten van de ernst van de situatie.

Hoewel de gaswinning is teruggeschroefd, ervaren velen nog tal van problemen. Rond Appingedam start binnenkort versterking dan wel sloop van woningen. Sommige mensen vinden het prima dat hun woning wordt gesloopt en dat ze een nieuw huis krijgen. Anderen zijn juist gehecht aan hun bestaande woning. Mensen moeten voor langere tijd hun huis uit. Dat kan dan weer voor spanningen zorgen, zeker als het oudere mensen betreft.”