Dat is, kort gezegd, de conclusie van godsdienstfilosoof Wessel Stoker in een deze week verschenen –en donderdag in deze krant besproken– boek over glaskunst. Een interessante stelling, schrijft de recensent terecht. Want is de waardering, of zelfs liefde, voor abstracte kunst in de calvinistische kerken inderdaad groter dan elders?

Is het werkelijk zo, wat Stoker meent, dat er tussen al de kerken een verloop is te zien van voorkeur voor figuratief naar abstract? Het meest uitgesproken zijn dan aan de ene kant de heiligenportretten (iconen) van de oosters-orthodoxen. Herkenbare (figuratieve) kunst dus. Het andere uiterste vormen dan de calvinistische kerken, waar juist het abstracte (een niet direct zichtbare werkelijkheid) geliefd is.

Er valt meer van te zeggen.

Nog steeds leeft onterecht de gedachte dat Calvijn een vijand van de kunst was; dat is een oud vooroordeel. Hij stond midden in de cultuur van zijn tijd. In de schoonheid van de kunst zien we iets van de schoonheid van God, zegt Calvijn. Maar dan moet die kunst wel voldoen aan een aantal criteria. Calvijn spreekt dan onder meer over eenvoud, zuiverheid en harmonie. Werkelijke kunst gaat altijd in de lijn van Gods Woord en de dienst van God. Kunst die niet ethisch verantwoord is –bijvoorbeeld vanwege verbeelde zonde en ontrouw– kan ook nooit esthetisch verantwoord zijn. Zo bezag hij de kunst positief en kritisch tegelijk.

Abstracte kunst was in de tijd van Calvijn nauwelijks aan de orde, het is een stroming die pas in de twintigste eeuw doorbrak en gerekend wordt tot de moderne kunst. Daarbij gaat het er niet om een onderwerp zo realistisch mogelijk te verbeelden. Zo kan de werkelijkheid slechts tot enkele lijnen of kleuren worden teruggebracht. Of een gevoel, een stemming worden verbeeld. In Calvijns tijd was het weergeven van de werkelijkheid de norm; kunst ter ere van God en ten dienste van de kerk was het hoogst bereikbare.

Toch kan abstracte kunst passen binnen de door Calvijn opgestelde, aan de Bijbel ontleende, criteria. Schoonheid, harmonie, eenvoud en zuiverheid zijn immers ook in vormen, licht, kleuren en beweging te vinden. Dat bewijst de schepping zelf.

Abstracte kunst en calvinisme kunnen elkaar goed verdragen. Daarom mag deze kunstvorm ook gerust positief en onbevangen worden benaderd. Gewogen worden met Calvijns uitgangspunten; wat aangetast is door de zonde, kan ook estethisch niet verantwoord zijn.

Er zijn prachtige voorbeelden te vinden van abstracte kunst, juist in de glaskunst zoals die ook in veel kerken is verwerkt. En mondjesmaat een plaats krijgt binnen de kerken uit de traditie van de Nadere Reformatie, die zich weliswaar calvinistisch noemen, maar op het gebied van kunst Calvijn niet geheel in het hart hebben gesloten.