Het is begin maart als de Zweedse VN-expert Zaïda Catalan de volgende wijsheid, van Boeddha, retweet: „Drie dingen kunnen niet verborgen blijven: de zon, de maan en de waarheid.”

Ze doet dan samen met haar Amerikaanse collega Michael J. Sharp onderzoek naar mensenrechtenschendingen in een regio waar die waarheid maar moeilijk boven tafel komt: de Congolese provincie Kasai. Er is sprake van bruut geweld tussen opstandelingen en het regeringsleger, met honderden doden tot gevolg. Maar wie is precies waarvoor verantwoordelijk?

Veel tijd krijgen Catalan en Sharp niet om op die vraag een antwoord te vinden. Half maart ontvoeren militieleden in Kasai het duo en schieten hen dood.

Een maand later toont de regering in de hoofdstad Kinshasa aan een gezelschap van journalisten beelden van de executie. Daarmee komen gruwelijke details over het incident naar buiten. Een militant zegt in het filmpje: „Verspil verder geen kogels, hak het hoofd eraf, maar eerst de haren, die versterken mijn macht.” Hoe de regering aan de beelden komt, is onduidelijk. Maar ze moeten kennelijk onderstrepen hoe bruut en bijgelovig de tegenstanders zijn.

Over de soms brute handelingen van de rebellengroep maken weinigen zich illusies. In maart hakten ze bijvoorbeeld van veertig agenten het hoofd af. Maar de regeringstroepen gaan allesbehalve vrijuit. Op internet zijn ook filmpjes te vinden van buitengewoon gewelddadig optreden van regeringssoldaten in Kasai. De wandaden zijn door een militair gefilmd, naar verluidt in opdracht van een hogergeplaatste. Blijkbaar was die trots op de slachtingen.

De in de regio invloedrijke Rooms Katholieke Kerk komt in juni met de schatting dat 3300 mensen bij de strijd in Kasai zijn omgekomen. Er zijn inmiddels tientallen massagraven gevonden. En nog altijd lijkt het einde van het geweld niet in zicht.

Tegen regering

Het conflict in Kasai begon klein, met een vete over de benoeming van een nieuw stamhoofd in een van de clans in de regio. Het oude stamhoofd was overleden, waarop de stam in 2011 diens neef als opvolger aanwees: Jean Pierre Mpandi. Stamhoofden hebben in Congo veel invloed en worden in de regel pas benoemd na goedkeuring door de overheid. Met Mpandi kon het regime niet uit de voeten: hij was te openlijk gekant tegen het regime van president Joseph Kabila.

Die inschatting klopte in ieder geval. In 2016 bracht Mpandi een militie bij elkaar om de wapens op te nemen tegen overheidsvertegenwoordigers, zoals de politie. De groep nam de tribale naam van Mpandi aan: Kamwina Nsapu, ”zwarte mier”. Het regeringsleger sloeg hard terug en doodde in augustus vorig jaar Mpandi. Daarna was het hek helemaal van de dam. Beide kanten zetten ongekend geweld in.

Het is niet duidelijk of Kamwina Nsapu achter de moord op de VN-rapporteurs zit. Er raakten steeds meer mensen bij de gevechten betrokken. Kamwina Nsapu is in facties uiteengevallen, die uiteenlopende doelen nastreven. Ze hebben echter een gemeenschappelijke vijand in de Congolese autoriteiten.

Daarmee heeft het regionale conflict een veel bredere uitstraling, want die weerstand beperkt zich niet tot Kasai. Het zit veel Congolezen dwars dat Kabila nog steeds stevig op het pluche zit, terwijl hij in december 2016 had moeten opstappen. De president stelde de verkiezingen in oktober vorig jaar echter uit, officieel om organisatorische redenen.

Straffeloosheid

Het uitstel leidde vorig jaar al tot felle protesten. De Rooms-Katholieke Kerk deed een bemiddelingspoging die uitliep op een overeenkomst op oudejaarsdag 2016. Daarin beloofde Kabila dat er vóór eind 2017 toch echt verkiezingen zouden komen.

Deze week werd echter duidelijk wat de oppositie al langer vreesde: die verkiezingen komen er ook dit jaar definitief niet. De voorzitter van de Congolese kiescommissie liet maandag weten dat er „vanwege administratieve rompslomp” toch uitstel nodig is. Oppositieleider Étienne Tshisekedi zei daarop dat Kabila hiermee de oorlog had verklaard aan het Congolese volk.

De Congolese bisschoppen waarschuwden eerder deze maand al dat het land zich in een „zeer penibele” situatie bevindt en riepen de Congolezen op om „op te staan” en „hun toekomst in eigen hand te nemen.” De vrees is dat de situatie in Congo nog verder uit de hand zal lopen. Vergeet de waarheid dan maar. Hier regeert al sinds lange tijd de straffeloosheid.