De commanderij van Gruitrode staat er troosteloos bij aan de doorgaande weg net buiten het dorp. Het complex bestaat uit een kasteeltje en een boerderij. Althans, hoofdzakelijk een paar vervallen muren van een boerderij. Slechts een klein deel van de hoeve zou op dit moment nog kunnen worden gebruikt. Van het grootste deel van de boerderijgebouwen zijn de daken ingestort.

Het kasteel zelf oogt nog redelijk. De buitenkant is aardig schoon en ook het plein voor de ingang is netjes opgeruimd. Maar het geheel staat in een groene wildernis waar al jaren geen snoeischaar doorheen is gegaan.

Nederlands echtpaar

Het kasteel werd in 2012 aan de gemeente Meeuwen-Gruitrode voor een periode van 99 jaar voor 1 euro in erfpacht gegeven. Het gebouw was tot die tijd eigendom van een bejaard Nederlands echtpaar. In 2015 kwam het kasteel voor 10.000 euro definitief in bezit van de gemeente. En vorig jaar kocht Meeuwen-Gruitrode voor 755.000 euro ook de boerderij.

De commanderij kent een langdurige historie, zegt Roel Ceyssens, cultuurcoördinator bij de gemeente Meeuwen-Gruitrode. Al in 1224 werd hier een militaire versterking gebouwd. In de loop van de eeuwen groeide ze uit tot een klein kasteel. Op 18 december 1416 werd het verkocht aan een Duitse keurvorst. Deze vorst had een rustpunt nodig op de handelsroute tussen ’s-Hertogenbosch en Maastricht. Handelaren konden hier op een veilige manier de nacht doorbrengen. Het kasteel kwam in het bezit van de zogenoemde Duitse Orde.

De frivole levensstijl van de beheerders van het kasteel deden het gebouwencomplex door de eeuwen heen geen goed. In de geschiedenis van de versterkte buitenplaats komen verval en herbouw van de vesting herhaaldelijk terug. Een van de bekendste mensen die ooit het kasteel bezochten, was Mary Stuart (1662-1694), de echtgenote van stadhouder-koning Willem III.

De Franse overheersing, van 1794 tot 1814, maakte een einde aan het commando van de Duitse Orde over het kasteel en zijn omgeving. Het gebouwencomplex kwam in privébezit en veranderde gedurende twee eeuwen meerdere keren van eigenaar.

Niet goed verbouwd

Ceyssens: „Het kasteel is de laatste decennia ingrijpend verbouwd. Maar dat gebeurde zonder goed te letten op het historische karakter.” Ceyssens wijst op enkele grote stenen met inscripties boven de ingang van het kasteel. „Die stenen zaten vroeger op een andere plaats in het gebouw, maar bij een verbouwing zijn ze verplaatst naar de ingang.” Ook binnen in het kasteel wordt duidelijk dat de eigenaren er een rommeltje van hebben gemaakt. Muren en deuren zijn verplaatst en er zijn stenen gebruikt die totaal niet in de stijl van het gebouw passen. Voor het ‘restaureren’ van de vloeren zijn delen van scheepsdekken gebruikt. „Geknutsel”, noemt Ceyssens het. In tegenstelling tot de hoeve is het kasteel geen beschermd monument meer.

Toch wilde de gemeente het in 2012 hebben, vanwege de historie van het pand. Er deden zich enkele moeilijkheden voor. Omdat het Nederlandse echtpaar tien jaar eerder de hoeve had verkocht aan een Belg kreeg de gemeente alleen het kasteel, dat niet echt praktisch is voor publiek gebruik. „Er zijn alleen af en toe concerten voor groepen tot 120 mensen.” De Belgische eigenaar van de hoeve slaagde er maar gedeeltelijk in om de boerderij te restaureren, waardoor deze grotendeels is vervallen. Uiteindelijk kocht de gemeente vorig jaar ook de boerderij, zodat het complex weer één geheel is.

Het samenvoegen van het kasteel en de boerderij biedt perspectief. Tussen het kasteel en het dorp Gruitrode staat nu een cultureel centrum uit de jaren zeventig. Het gebouw past niet in de omgeving. Op termijn verdwijnt het pand en worden er functies ondergebracht in het kasteel en de hoeve.

Na de operatie, die zo’n tien jaar in beslag kan nemen, is het de bedoeling om het gebied een toeristische en culturele bestemming te geven. Voor het zover is, moet onder meer de Vlaamse overheid nog met een flinke zak geld over de brug komen. Het opknappen van het kasteel en de omgeving kost zo’n 9,3 miljoen euro.

Object: kasteel Gruitrode

Bouwjaar: vanaf 1224

Jaar van overdracht: 2012

Verkoper: familie Van Megchelen

Koper: gemeente Meeuwen-Gruitrode

Geschatte waarde: onbekend

Bijkomende kosten: 9,3 miljoen euro voor het kasteel en de omgeving

zomerserie Voor 1 euro

Wat is er te koop voor 1 euro? Deel 2 in een serie.