Bekend is dat de Amerikaanse president Donald Trump zich weinig interesseert voor boeken en geschiedenis. Dit in tegenstelling tot zijn Witte Huismedewerkers nationaal veiligheidsadviseur H. R. McMaster, minister van Defensie James Mattis en ‘leunstoelstrateeg’ Steve Bannon. Deze personen beschikken over een grondige kennis van de militaire geschiedenis en hechten veel waarde aan de geschriften van de Griekse historicus Thucydides. Zij citeren deze oude Griek dan ook regelmatig in speeches.

Vorige maand informeerde de gezaghebbende 77-jarige Harvardacademicus Graham Allison de Nationale Veiligheidsraad over de rivaliteit tussen Amerika en China, bekeken in het licht van de zogenoemde val van Thucydides.

Allison is de auteur van het recent verschenen boek ”Destined for War. Can America and China Escape Thucydides’s Trap?” Het is een van de vele boeken die de afgelopen jaren over het opkomende China zijn verschenen. Het onderwerp leidt vaak tot hevige emoties en discussies.

In dit inmiddels vermaarde boek betoogt Allison dat bij onveranderd beleid oorlog tussen de Verenigde Staten en China de komende decennia niet alleen mogelijk is, maar veel waarschijnlijker dan momenteel wordt ingezien. Hij beroept zich hierbij op Thucydides’ verslag van de Peloponnesische Oorlog tussen de Griekse stadstaten Athene en Sparta in de vijfde eeuw voor Christus.

Rivaliteit

Thucydides geeft de groei van de Atheense macht en de vrees die deze macht in het gevestigde Sparta veroorzaakte als de belangrijkste reden voor een oorlog die onvermijdelijk werd. Dit noemt Allison de zogenoemde val van Thucydides.

Allison bestudeerde zestien soortgelijke situaties in de afgelopen 500 jaar; in twaalf gevallen was er sprake van oorlog. Slechts vier gevallen werden vreedzaam afgerond.

De auteur onderkent bijvoorbeeld de val van Thucydides in een opkomend Engeland en de gevestigde Hollandse Republiek in de 17e eeuw, evenals in een opkomend Japan versus de Verenigde Staten in het begin van de jaren veertig in de vorige eeuw. Allison hoopt dat de lezers, onder wie leden van de regering-Trump, de lessen van deze gevallen bestuderen en het maken van fouten vermijden. Dat geldt vooral voor de veelbesproken rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China.

De Verenigde Staten zijn immers al driekwart eeuw de dominante wereldmacht. China is deze Amerikaanse hegemonie nu echter zowel economisch als politiek en militair aan het betwisten. In 1980 was de Chinese economie slechts een tiende van de grootte van de Amerikaanse economie. Tegen 2040 zou volgens Allison de Chinese economie driemaal groter zijn. China beschouwt zichzelf als de belangrijkste macht in Azië, ongeacht Amerikaanse verplichtingen en allianties met bondgenoten in de regio.

Xi Jinping

De opkomst van China kan volgens Allison een klassiek voorbeeld worden van de val van Thucydides. Hij waarschuwt dat de dynamiek van het opkomende China en de (nog steeds bestaande) dominantie van de Verenigde Staten beide landen in een oorlog kunnen storten. Een oorlog die niemand wil.

Bovendien geloven de Verenigde Staten en China, met hun van elkaar verschillende politieke systemen, verledens en waarden, in hun eigen uniciteit. Allison argumenteert dat de twee naties dan ook op ramkoers liggen. Oorlog kan alleen vermeden worden door moeilijke en pijnlijke acties te ondernemen.

Allison beschrijft als plausibele scenario’s voor het uitbreken van conflicten tussen beide landen: geschillen over Taiwan of de Zuid-Chinese Zee, een ‘toevallige’ provocatie door een derde partij en (als meest gevaarlijke) dreiging vanuit het Koreaanse schiereiland.

Allisons beschrijving van de val van Thucydides heeft ook in China aandacht gekregen. De Chinese president Xi Jinping citeert bijvoorbeeld graag Thucydides. Hij ontkent daarbij echter het bestaan van de val van Thucydides. Maar hij vindt wel dat als grote landen steeds weer strategische vergissingen maken, zij voor zichzelf zo’n val kunnen creëren.

Chinese problemen

Aziëkenner Ian Buruma veegt in een recente aflevering van magazine ”The New York Review of Books” de vloer aan met het boek van Allison. Hij verwijt Allison dat hij te weinig kennis van China bezit. Zijn voornaamste informanten voor dit boek beperken zich namelijk tot slechts twee personen: oud-minister Henry Kissinger en de overleden premier van Singapore Lee Kuan Yew.

Volgens Buruma onderschat Allison Chinese problemen zoals de snelle vergrijzing, het steeds geringere aantal jonge mensen (die de ouderen moeten ondersteunen), de ecologische noodsituatie, de opstelling van de Communistische Partij (die de noodzakelijke hervormingen moeilijk maakt) en de censuur (die het innovatieve denken belemmert) enzovoort.

Niet alleen goede kennis, maar ook inlichtingen, bekwaam staatsmanschap en politiek gevoel zijn vereist om oorlog tussen de twee supermachten te vermijden. HET ”America first” van Donald Trump is dan ook contraproductief. Een brede samenwerking tussen de Verenigde Staten en China in de vorm van een partnerschap is de meest wenselijke weg. Want het alternatief van samenwerking is confrontatie.

De auteur is veiligheidsdeskundige.