Sinds enige tijd kent NRC Handelsblad een politiek panel van zestig personen. We moeten dan denken aan figuren als oud-D66-leider Dittrich, voormalig CDA-minister Klink en VVD-prominent Hermans. Kortom, niet de eersten de besten.

Woensdag beantwoordde dit panel de vraag: „Verwacht u dat de formatiepoging met de ChristenUnie gaat slagen?” Tachtig procent van deze deskundigen antwoordde ”ja”; 65 procent van het panel verwacht bovendien dat het een stabiel kabinet zal worden. Want: „De achterbannen van deze partijen zijn niet activistisch, en de partijleiders hebben veel ervaring.”

Wat de kans op slagen zeker vergroot, is het feit dat de standpunten van de vier partijen op diverse beleidsterreinen niet ver uit elkaar liggen. Neem nu het thema asiel en migratie, waarover het zogeheten motorblok en de eerdere gesprekspartner GroenLinks het onmogelijk eens konden worden. Dat zal in de komende onderhandelingen het struikelblok niet zijn. Zeker, van de vier partijen benadrukt de ChristenUnie in dit dossier het sterkst de notie van barmhartigheid. Maar sinds de vorige informateur over asiel en migratie een compromistekst formuleerde waarin de motorblokpartijen zich konden vinden („De Turkijedeal strijdt niet met het internationaal recht; nieuwe deals met Afrikaanse landen kunnen met een gerust geweten gesloten worden”), is rond dit thema de kou uit de lucht. Veelzeggend is dat Beekers, directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie, recent in de NRC een opiniestuk schreef waarin hij met allerlei argumenten betoogde dat „gastvrijheid ook grenzen kent.”

En zo zijn er meer terreinen waarop het tussen de vier partijen beslist niet gaan knetteren. Zeker, de bedragen die zij erin willen investeren verschillen, maar alle vier zijn zij ervan overtuigd dat leger, luchtmacht en marine het achterliggende decennium op een hongerrantsoen leefden en dat het maken van een inhaalslag onvermijdelijk is.

Nog zo’n thema waarbij andere onderhandelaars –stel dat de SP bij het motorblok was aangeschoven– het mes al snel op tafel zouden hebben gelegd maar dat bij dit viertal niet tot verhitte discussies zal leiden: het zorgstelsel. Geen van de vier deelnemers wil grote stelselveranderingen. Ze beseffen dat ze hun handen vol hebben aan de opdracht om, net als minister Schippers in haar regeerperiode deed, de groei van de zorgkosten zo veel mogelijk af te remmen. Dat dát gebeuren moet, daarover zijn ze het roerend met elkaar eens.

Dat alles betekent natuurlijk niet dat deze formatie –waarbij nu eens níét bezuinigd hoeft te worden; ook dat maakt de onderhandelingen makkelijker– een fluitje van een cent is. Integendeel. Hoofdpijndossiers zijn er de komende weken genoeg. Wat te denken van de levenseindewetgeving, de achterstelling van de eenverdiener, de klimaatdoelen, de vrijheid van onderwijs en de bejegening van Israël? Wie op die thema’s let, beseft dat Rutte, Buma en Pechtold vanaf nu hun borst nat kunnen maken.

1. Medische ethiek

In het NOS Journaal figureerde zaterdagavond Linda Limbach, moeder van twee volwassen zonen met de erfelijke ziekte van Duchenne. De uitzending ging mede over het al dan niet verruimen van de Embryowet.

De NOS ziet het debat daarover als dé splijtzwam tussen CU en D66 en koos voor een vertrouwde invalshoek: Limbach, de vertegenwoordiger van patiënten, neerzetten als slachtoffer van de kille, strengchristelijke principes van de CU. „Begrijpt u dat de ChristenUnie zegt: Je moet niet gaan rommelen met levend materiaal?” „Absoluut niet, want dit gun ik niemand.”

De typering splijtzwam slaat op een wet van minister Schippers (VWS) waarover de Raad van State nog moet adviseren. Deze staat het tot stand brengen van embryo’s voor medisch onderzoek voorwaardelijk toe. Namelijk, voor onderzoek naar therapieën in de voortplantingsgeneeskunde waarvan experts stellen dat artsen deze binnen afzienbare tijd kunnen toepassen. Schippers’ compromiswet gaat D66 niet ver genoeg en is voor de CU (en daarnaast alleen de SGP) een onbegaanbare weg.

Felle discussies zijn er ook te voorzien over de abortuswet. Op tafel ligt de vraag of naast abortusartsen en gynaecologen ook gecertificeerde huisartsen overtijdbehandelingen mogen uitvoeren met de abortuspil. D66 en een Kamermeerderheid zeggen ”ja”; CU en SGP ”nee”.

Hoe fel het gevecht over de stervenswet van D66-Kamerlid Dijkstra wordt, staat nog te bezien. Het debat erover wil D66 zeker blijven zoeken, maar mogelijk wil de partij na de vele en forse kritiek van bijvoorbeeld artsen nog even niet tot actie overgaan.

2. Belastingen

Hervorming van het belastingstelsel: het lijkt een thema waarop VVD, CDA, D66 en ChristenUnie elkaar prima kunnen vinden. Per slot van rekening willen ze alle vier een eenvoudiger belastingstelsel met een lagere lastendruk op arbeid, wat het voor ondernemers aantrekkelijker maakt om mensen in dienst te nemen. Een vleugje fiscale vergroening zou ook geen probleem moeten zijn.

Toch houdt de eensgezindheid hier wel op, want er bestaan grote verschillen over de richting waarin de vier onderhandelende partijen het belastingstelsel willen hervormen. Twistpunt is de eenverdiener, die in het huidige belastingstelsel tot zes keer zwaarder belast wordt dan een tweeverdienersgezin. Hoewel het CDA in 2008 zelf de basis legde voor die ongelijke belastingdruk –door eenverdieners stapsgewijs de overdraagbare heffingskorting te ontnemen–, kozen de christendemocraten in de verkiezingscampagne onomwonden partij voor de kostwinner. Omdat eenverdiener zijn een gerechtvaardigde –en bovendien niet altijd een vrijwillige– keuze is, willen CDA en CU het belastingstelsel weer meer laten aansluiten bij de gezinsdraagkracht. VVD en D66 staan daar lijnrecht tegenover. Zij willen in het belastingstelsel nóg meer prikkels opnemen die betaald werken voor beide partners stimuleren en dus –opnieuw– vooral ten gunste komen van tweeverdieners.

Wat het voor CDA en CU nog lastiger maakt is dat ze hun wens niet alleen langs VVD en D66 moeten zien te krijgen, maar ook langs het Centraal Planbureau. In de werkelijkheid van het CPB-model leidt iedere financiële prikkel ten gunste van tweeverdieners op termijn namelijk tot extra ‘banen’. Aan CDA en CU de taak om geduldig uit te leggen dat halvering van de bijstand, de WW en de arbeidsongeschiktheidsregelingen op CPB-papier ook voor extra ‘banen’ zorgt, maar dat dit nog geen reden is om dat ook te doen.

3. Milieu

De onderhandelingen tussen VVD, CDA, D66 en GroenLinks klapten –zoals bekend– op het thema migratie. Maar tussen GroenLinks enerzijds en VVD en CDA anderzijds gaapte een haast net zo diepe kloof op het terrein van milieu en klimaat.

Op dit gebied met de ChristenUnie tot overeenstemming komen, zal misschien íéts makkelijker zijn, maar heel eenvoudig is die opgave evenmin. Zeker, alle vier de partijen onderschrijven de klimaatdoelen van Parijs. Maar over de concrete stappen die zij op het terrein van milieu en klimaat willen zetten, zal nog een stevig robbertje gevochten moeten worden.

Het CDA bijvoorbeeld maakt in zijn verkiezingsprogramma nauwelijks concreet welke maatregelen het wil treffen. De partij, die haar programma níét liet doorrekenen door het Planbureau voor de Leefomgeving, is in het algemeen gesproken tegen lastenverzwaringen voor burgers, voor het ontzien van de boeren, en wil milieumaatregelen liefst alleen in Europees verband nemen.

De ChristenUnie daarentegen kreeg van het Planbureau voor de Leefomgeving een hoge waardering omdat zij, net als D66 en GroenLinks, voldoende maatregelen neemt om de doelen van Parijs te halen. Zo wil de partij een kilometerheffing voor bestelauto’s en vrachtverkeer (waar VVD en CDA niet aan willen) en wil zij huiseigenaren verplichten tot energiebesparing. Verder staat de handtekening van de ChristenUnie (zoals ook die van D66) onder de ambitieuze klimaatwet die PvdA en GroenLinks in januari indienden. En luister tot slot nog even naar de speech van Segers op het laatste CU-congres: „Ik wil dat Nederland in Europa koploper wordt op het terrein klimaat en schone energie. Wij willen in één generatie van vervuilende energie naar schone energie.” Zullen Rutte en Buma van deze zinnen niet huiveren?

4. Onderwijs

De verschillen tussen de onderhandelende partijen op het gebied van onderwijs spitsen zich toe op het leenstelsel en op enkele thema’s die de vrijheid van onderwijs raken.

In de afgelopen kabinetsperiode is het leenstelsel ingevoerd. Studenten krijgen niet langer een gratis basisbeurs, maar kunnen alleen een studievoorschot krijgen. VVD en PvdA hebben dat met steun van D66 en GroenLinks door de Tweede en de Eerste Kamer geloodst.

Van meet af aan waren CDA en ChristenUnie mordicus tegen het leenstelsel. Het weerhoudt jongeren van ouders met lagere inkomens ervan te gaan studeren. De twee christelijke partijen gaan ongetwijfeld een poging doen om dit stelsel de nek om te draaien. Dat kost ongeveer 1 miljard euro op jaarbasis.

Wat de vrijheid van onderwijs betreft zijn er vier thema’s die de aandacht vragen. D66 zou het liefst steun willen geven aan een initiatiefwet van de PvdA om scholen te verplichten leerlingen aan te nemen die niet de grondslag onderschrijven. Respecteren zou voldoende zijn. CDA en CU zijn daar mordicus tegen.

Binnenkort komt er ook een voorstel naar de Tweede Kamer over het zogenoemde richtingvrij plannen. De overheid wil bij het bekostigen van scholen niet langer kijken naar de richting, maar alleen naar de kwaliteit. CDA en CU hebben daar veel vragen bij.

Hiermee samen hangt de toekomst van het leerlingenvervoer. VVD en D66 willen het liefst een eind maken aan vervoer vanwege levensbeschouwing.

Tot slot moeten de partijen overeenstemming zien te bereiken over de toekomst van het thuisonderwijs. De seculiere partijen vinden dat de Onderwijsinspectie ook achter de voordeur van thuisonderwijzers moet kijken. CDA en CU zijn daar tegen.

5. Buitenland

Het speelveld van de binnenlandse politiek ligt boordevol bananenschillen waarover de potentiële coalitiepartners kunnen uitglijden als ze met elkaar onderweg zijn. Het terrein van het buitenlands beleid doet daar niet voor onder: een mijnenveld vol met potentieel explosief materiaal dat VVD, CDA, D66 en CU uit elkaar blaast.

Neem bijvoorbeeld het kruitvat Midden-Oosten. D66 wil dat Nederland de staat Palestina erkent en maatregelen neemt tegen het Israëlische nederzettingenbeleid. De CU pleit daarentegen voor verplaatsing van de Nederlandse ambassade naar Jeruzalem, „de ongedeelde hoofdstad van de staat Israël.” De partij voerde actie tegen een boycot van producten uit de nederzettingen in Judea en Samaria.

Brisant is daarnaast de royale pot met geld die kabinet na kabinet jaarlijks klaarzet voor veilige abortus voor vrouwen in ontwikkelingslanden. De CU maakt zich ernstige zorgen over het faciliteren van de afbreking van zwangerschappen in bijvoorbeeld Afrika. D66 sprak juist van een „topactie” toen minister Ploumen (Ontwikkelingssamenwerking) onlangs wereldwijd geld losweekte voor een abortusfonds.

Licht ontvlambaar is, zeker sinds de brexit, de materie ”Europese integratie”. Als het aan Pechtold en de zijnen ligt, kan die niet ver genoeg gaan. VVD en CDA lijken daar kritischer over, maar volgen hem daar in. Segers c.s. willen de Europese samenwerking juist terugbrengen tot bescheidener proporties. Een politieke unie, laat staan een Europese superstaat, mag er nóóit komen.

Wanneer het gaat over echte mijnen, bommen en granaten zijn de vier partijen het op hoofdlijnen wél met elkaar eens: Defensie behoeft extra geld, gelet op de toegenomen onveiligheid wereldwijd.

Lees alles over de formatie in ons liveblog.