De bossen van Staatsbosbeheer in de Flevopolder zijn ernstig aangetast en ook langs de grote rivieren en in Groningen en Friesland is er sprake van een flinke uitbraak. Staatsbosbeheer meldt dat 80 procent van de bomen ziek is en wil deze kappen om gezonde bomen de ruimte te geven, in de hoop dat ze gezond blijven.

Door deze schimmel, het vals essenvlieskelkje, kunnen kleine bomen in korte tijd en grote bomen binnen enkele jaren sterven. Het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland, verbonden aan de Wageningen University, roept mensen daarom op te melden waar nog essen te vinden zijn die niet door de ziekte zijn aangetast. Het centrum wil onderzoeken of het toeval is dat bomen niet zijn aangetast of dat deze werkelijk resistent zijn. Als dat het geval is, wil het met deze bomen een nieuwe generatie gezonde essen kweken. „Er is geen vaccin dat je kunt toedienen of een andere kortetermijnoplossing”, benadrukt Joukje Buiteveld van het centrum.

Staatsbosbeheer werkt hieraan mee, bevestigt woordvoerder Harrie Hekhuis. „Zodra we weten dat de jonge boompjes resistent zijn, willen we ze weer uitplanten.”

Het zaad van de es kan maar een jaar worden bewaard. Om de biodiversiteit en de genetische bronnen van allerlei boomsoorten te behouden, wordt in Europa 30 miljoen hectare bomen beschermd als ‘levende collectie’. Het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland werkt nauw samen met andere landen in Europa om een oplossing te vinden voor deze kwaal.

Polen

Het vals essenvlieskelkje tast als eerste het blad van de es aan, dat zwart wordt. Vervolgens sterven de twijgen en kleinere takken en daarna de hoofdtakken af. Doordat de ziekte de gezondheid van de boom ernstig verzwakt, krijgen ook andere ziekten kans en uiteindelijk sterven ook grote bomen in de loop van een jaar of vijf helemaal af, zegt Buiteveld.

De schimmel werd in 2010 voor het eerst aangetroffen in Nederland. Waarschijnlijk heeft de ziekte zich via Polen over Europa verspreid, waar hij zo’n 25 jaar geleden voor het eerst werd gesignaleerd. De onderzoekers gaan ervan uit dat de schimmel uit de noordelijke delen van Azië, waar andere soorten essen voorkomen, naar Europa is gekomen door de import van besmet hout of zieke bomen.

Zij roepen via de website Nature Today de hulp in van het publiek om goed zicht te krijgen op de verspreiding van de ziekte en de nog aanwezige gezonde bomen. Zieke exemplaren zijn gemakkelijk te herkennen aan de afgestorven zwarte bladeren. Buiteveld: „Je ziet dan dat er aan de buitenkant van de groene kroon dode takken uitsteken.”

Nederland telt naar schatting 13.000 hectare essen, vooral op kleigrond. Daar maakt de es zo’n 20 procent uit van het bosareaal, schat Hekhuis.