De Fundatie in Zwolle brengt daar wellicht verandering in, het museum toont deze zomer een greep uit Friso ten Holts grote oeuvre. Als Friso ten Holt (1921-1997) al enige bekendheid geniet, dan is het voornamelijk om zijn strandgezichten. Het talent waarmee hij die op doek zet, heeft hij niet van een vreemde. „Op 5-jarige leeftijd moest hij al poseren voor zijn vader, kunstenaar Henri”, vertelt Marguerite Tuijn, gastconservator bij de Fundatie.

Op vrije dagen en in vakanties roept vader Henri zijn zoon soms elke dag uit het spel en moet hij poseren voor zijn vader. Zeven jaar lang wordt Friso’s geduld op de proef gesteld; zijn vader maakt honderden voorstudies tot het uiteindelijke portret op doek wordt gezet. Simeon zegt later in die periode jaloers te zijn geweest op alle aandacht die zijn oudste broer kreeg. Later ziet de componist in dat hij wellicht gelukkig te prijzen was.

Als Friso acht jaar oud is, weigert hij nog langer mee te werken. Henri belooft zijn zoon, ondanks de geldzorgen in het gezin, een cadeau. „Friso kiest voor een kano en die krijgt hij. Later heeft zijn vader er ongetwijfeld spijt van gehad”, glimlacht Tuijn. Friso spijbelt veelvuldig op het gymnasium. „Op zijn vijftiende is hij al scholier af en gaat hij in de leer bij zijn vader.”

Engeland

„Terwijl Ten Holt in Nederland een onbekende kunstenaar is, wordt hij ontdekt door de Engelse kunstcriticus John Berger. Hij ziet dat Ten Holt kunst kan maken voor de arbeiders; niet te moeilijk maar wel mooi”, aldus Tuijn. Berger interviewt Ten Holt voor de BBC. Daarop verschijnt de in Nederland vrijwel onbekende kunstenaar in diverse Engelse kranten.

Tuijn: „In 1962 krijgt Ten Holt zijn eerste solotentoonstelling in de Marlborough Gallery in Londen. De bezoekers staan tot om de hoek van de straat: er is enorm veel belangstelling.” Vrijwel al zijn werk vanaf 1954 wordt verkocht, zijn atelier is leeg. „Met die opbrengst kan hij zijn huurhuis aan de Keizersgracht in Amsterdam kopen.”

Hoewel Ten Holt voorafgaand aan zijn grote succes in Londen wel enkele opdrachten krijgt, zoals het maken van diverse glas-in-loodramen voor de zogenoemde wederopbouwkerken, kan het gezin er niet van leven. Grote stabiele factor en kostwinner is zijn vrouw Vica Taselaar. Na de oorlog werkt zij, na actief te zijn geweest in het verzet, als pedagoge voor het Amerikaanse leger, en bij de jeugdzorg aan de re-integratie van kinderen van NSB’ers; ze is later ook bestuurder bij sociale instellingen zoals de reclassering.

Hoe komt het dat Friso ten Holt, ondanks de Britse waardering, in zijn vaderland zo onbekend blijft? „Hier was men bezig met Cobra en de abstracte kunst”, zegt Tuijn. Hoewel hij wel op waardering van zijn kunstcollega’s en mensen uit de museumwereld kan rekenen, blijft hij bij het grote publiek onbekend.

In de Fundatie hangt het monumentale doek ”Jakob en de Engel”, een schilderij waarin Ten Holt zijn persoonlijke problematiek samenbracht. Het is een werk waarin hij in 1953 en ’54 alles wat hij tot dan toe heeft geleerd, verwerkt en waarin diverse moderne stijlen samenkomen. Hoewel het doek in eerste instantie niet zo kleurrijk oogt, iets wat juist kenmerkend is voor Ten Holt, ontdekt de toeschouwer na langer kijken steeds meer variatie. De Bijbel leert dat het in deze geschiedenis om een worsteling tussen Jakob en God gaat. Ten Holt brengt hier vooral zijn eigen strijd tegen het gebrek aan erkenning en gelegenheid om te exposeren in beeld.

Bewaarderig

Na het onverwachte succes in Engeland groeit Ten Holts zelfvertrouwen. Hij pakt het aquarelleren weer op, waarmee hij op zijn vijftiende al begon. Met het waterverfdoosje van zijn vader aquarelleerde hij als puber op het strand.

De aquarellen, die vaak fungeren als schetsen, zijn ook te zien in Zwolle. Tuijn: „Ten Holt maakte enorm veel voorstudies en gelukkig was hij erg bewaarderig. Hij aquarelleert in vlakjes, licht en doorzichtig zonder veel detail.”

Het lichte van de aquarel is terug te zien in de olieverfschilderijen met het thema ”Mensen/figuren op het strand”. De serie is een hoogtepunt in zijn oeuvre. Ten Holt maakt in twee jaar tijd zeker twaalf verschillende variaties op dit thema. Mede mogelijk gemaakt door de goede verkoop in Engeland.

Door het doek eerst vuilwit te schilderen licht de achtergrond net zo op als in de aquarel. Met lichte toetsen brengt Ten Holt het kenmerkende licht van het Noord-Hollandse strand in beeld.

Friso ten Holt had een meesterlijk oog voor kleur en licht. Dat bewijst de expositie in Zwolle, twintig jaar na zijn overlijden. Ook deze Ten Holt verdient een soort ”Canto Ostinato”-effect. Voor wie dat stuk nooit beluisterde; het was eerder ook bekend onder de naam ”Perpetuum”, Latijn voor blijvend.