Neem bijvoorbeeld het boek van Renate Wind, hoogleraar kerkgeschiedenis in Neurenberg, waarin ze beschrijft hoe de eerste christenen de navolging van Christus in praktijk brachten in een omgeving die haaks op het Evangelie stond. Met hun geloof en levensstijl bleken zij een bedreiging voor de absolute macht van de keizer en voor de ”brood en spelen”-cultuur van die tijd. Wind spreekt ervan dat het volgen van Christus het ondermijnen van de toenmalige politiek en cultuur betekende. Tegelijk legt ze de nadruk op het feit dat veel mensen door die christenen gefascineerd raakten en zelf tot het christendom overgingen.

Tussen de regels door geeft de auteur trouwens de boodschap mee dat wanneer christenen de navolging vandaag weer serieus zouden nemen, dit dezelfde effecten zou kunnen hebben als toen. Sommige christenen vatten Christus’ oproep Hem te volgen destijds zo op dat ze zich afzonderden van de wereld en als monnik of non gingen leven.

De Griekse theoloog Maximus Confessor (ca. 580-662) was zo’n rondreizende monnik die zijn kennis inzette voor het doordenken van het Evangelie en tegen afwijkende opvattingen. In de serie ”Fontes Christiani” verscheen zijn werk over de kennis Gods waarin hij uitlegt wat het betekent de christelijke weg te gaan. Dat begint bij verootmoediging en loopt na dit leven uit op de meeste innige omgang met God. Veel uit het werk van Maximus Confessor is zeker voor christenen vandaag de dag zo weer bruikbaar.

Belijden

Het handboek van wijlen theoloog Wolf-Dieter Hauschild is een heel ander verhaal. Ik weet niet of de TUA-studenten zo blij zijn met de herdruk van dit boek. Het zat namelijk vol feiten, was in degelijk Duits geschreven en het vergde heel wat inspanning om de inhoud te leren. Een tijdje was het uitverkocht en kregen de studenten –tot veler vreugde– andere stof op, maar zie hier: de tweede druk is verschenen!

De nieuwe uitgave is inhoudelijk een stuk aantrekkelijker. Het werk is namelijk herzien door professor Volker Drecoll. Nu worden de concilies van de eerste eeuwen helder beschreven en komt goed naar voren wat zij als Bijbelse leer hebben vastgelegd, maar ook welke dwalingen over Vader, Zoon en Heilige Geest zij afwezen. Zeker voor predikanten, catecheten en kerkelijk werkers is het absoluut noodzakelijk dit allemaal goed te kennen. Die verkeerde visies op God, op Jezus Christus en op de Persoon van de Geest steken in andere jasjes steeds weer de kop op. Het boek van Hauschild –nu uitstekend herzien dus door Drecoll– helpt ons bij de leer van de kerk te blijven en de rijkdom van die oude belijdenissen te blijven zien en te blijven actualiseren.

Wie wat betreft de kennis van deze vroege belijdenissen en van deze theologische bezinning nog een stapje verder wil gaan, kan terecht in de bundel studies van de hand van kerkhistoricus Wolfram Kinzig. Daarin gaat het in het eerste deel met name over de geschiedenis van de Apostolische Geloofsbelijdenis, waar in de afgelopen jaren nog weer andere oude versies van ontdekt zijn.

In het tweede deel zijn studies over andere vroege belijdenissen te vinden. Kinzig geeft de oude Griekse en Latijnse teksten weer en laat zo zien hoe de kerk geprobeerd heeft de inhoud van de Schrift zo te belijden dat de kern van het christelijk geloof helder aan buitenstaanders kon worden bekendgemaakt. Maar hun doel was vooral het vinden van een basis waarop de eenheid van de christelijke kerk gebouwd kon worden.

Denken

Hoe actueel de thema’s uit de Vroege Kerk zijn, blijkt uit twee onlangs verschenen specialistische studies. De eerste is die van Brian Arnold, kerkhistoricus aan het Phoenix Seminary in Arizona, over de leer van de rechtvaardiging zoals daarover door theologen in de tweede eeuw geschreven en gedacht werd. Er zijn nog al wat geleerden die van opvatting waren –en zijn– dat zo’n honderd jaar na Paulus de meeste christelijke theologen al van zijn rechtvaardigingsleer waren afgestapt.

Arnold echter heeft die vroege theologen nog eens goed onderzocht en komt tot een heel andere conclusie. Men bleef ook toen nog gewoon bij de boodschap van de rechtvaardiging uit genade en door geloof. Dit boek is daarmee een heel belangrijke bijdrage aan de geschiedenis van kerk en theologie omdat het met een frisse kijk op de teksten aantoont hoe de Bijbelse lijn ook in de Vroege Kerk gewoon werd voortgezet. En Arnolds boodschap is duidelijk: de kerk kan en moet dit vandaag nog steeds doen.

De tweede studie gaat over Augustinus, de kerkvader over wie we nooit uitgeleerd of uitgeschreven raken. Gerald Boersma, kerkhistoricus aan St. Bonaventure University in de buurt van New York, behandelt hier de vraag wat het volgens Augustinus betekent dat Christus ”beeld van God” genoemd wordt. Geldt dat dan ook van de christen? Want die is toch heel wezenlijk met Christus verbonden. Dat lijken –en zijn– ingewikkelde vragen, maar Boersma schrijft er wel zo over dat de betekenis van deze vragen voor gewone christenen duidelijk wordt.

Wat komt er door geloof terug van het naar Gods beeld geschapen zijn? Wat betekent dat voor onze kennis van God en van de schepping? Stralen wij als christenen ook meer uit van Gods liefde, van Zijn rechtvaardigheid? Kunnen we Zijn eigenschappen beter tonen, beter doorgeven? Kunnen anderen aan mij als christen zien Wie Christus, ja, Wie God is? Grote vragen, waarover door Augustinus en anderen diep is nagedacht. Grote vragen, die ons brengen bij de vraag naar wat het betekent vandaag christen te zijn. De Vroege Kerk is dichterbij en nuttiger dan we vaak denken.

Boekgegevens

”Christsein im Imperium. Jesusnachfolge als Vision einer anderen Welt”, Renate Wind; Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh; ISBN 978 3 579 08538 8; 208 blz.; € 19,99; ”Zwei Centurien über die Gotteserkenntnis”, Maximus Confessor; Herder, Freiburg im Breisgau; ISBN 978 3 451 30964 9; 280 blz.; € 38,-; ”Lehrbuch der Kirchen- und Dogmengeschichte, Band 1”, Wolf-Dieter Hauschild en Volker Henning Drecoll; Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh; ISBN 978 3 579 00560 7; 928 blz.; € 54,-; ”Neue Texte und Studien zu den Antiken und Frühmittelalterlichen Glaubensbekenntnissen”, Wolfram Kinzig; De Gruyter, Berlijn; ISBN 978 3 11 043951 9; 424 blz.; € 99,95; ”Justification in the Second Century”, Brian J. Arnold; De Gruyter, Berlijn; ISBN 978 3 11 047677 4; 222 blz.; € 99,95; ”Augustine’s Early Theology of Image”, Gerald P. Boersma; Oxford University Press, Oxford; ISBN 978 0 19 025136 9; 312 blz.; £ 47,99.