Het gereformeerde kerkgebouw staat net binnen de kom van het Drentse dorp Nieuwlande. Het is een eenvoudige kerk met een stenen trap naar de voordeur en een drietal hoge ramen in de voorgevel. Het terrein is grotendeels afgesloten. Sinds eind maart worden er geen kerkdiensten meer gehouden. De gereformeerden van Nieuwlande gaan nu in Hollandscheveld naar de kerk.

”Eben Haëzer” staat er op een ingemetselde steen boven de voordeur: „Tot hiertoe heeft de Heere ons geholpen.” Zo was het in 1914 bij de bouw van de kerk, en zo was het in de Tweede Wereldoorlog, toen het dorp een centrum van verzet was. Maar nu staat het bord ”Te koop” bij de bloeiende paardenkastanjes voor het kerkgebouw. De ijlings opgerichte Actiegroep Behoud Gereformeerde Kerk Nieuwlande is er niet gerust op dat het bedehuis voor het dorp behouden blijft.

Hanneke Rozema, voorzitter van de groep, zag het bord begin april bij de kerk staan en sloeg alarm. Ze schreef een brief naar de vereniging Plaatselijk Belang. Ze is niet kerkelijk, maar vindt het belangrijk dat de kerk bewaard blijft. Er zou een museum over de Tweede Wereldoorlog in gevestigd kunnen worden.

Toen de cultureel antropoloog hoorde dat er op 16 mei een besluit over de verkoop zou worden genomen vroeg ze een gesprek aan met de kerkenraad. „Ik wilde vragen om die datum een halfjaar op te schuiven, zodat wij een plan konden bedenken om de kerk te redden en geld te vinden voor een nieuwe bestemming. Dat lukt onmogelijk in een goede maand tijd. Ik heb echter geen een reactie gehad. Dat was teleurstellend.”

Preekstoel

Henk Kremer, lid van de actiegroep, benadrukt dat het nu het momentum is. „Verzamelaar Jo Schonewille had in zijn boerderij, hier vlakbij, een museum ingericht. Daar waren foto’s, documenten en voorwerpen te zien die betrekking hadden op het oorlogsgebeuren in deze omgeving, zoals spotprenten en illegale kranten die hier werden gemaakt. Sinds zijn overlijden wordt er echter niets met de verzameling gedaan. Die zou zo een plaats kunnen krijgen in de kerk.”

Dat de kerk alles met het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog te maken heeft, maakt Jan van der Sleen, amateurhistoricus en lid van de actiegroep, duidelijk. „Deze kerk was tijdens Tweede Wereldoorlog de ziel van het verzet van Nieuwlande. Ds. Frits Slomp, de latere leider van de Landelijke Onderduikorganisatie, was hier voor de oorlog predikant. Hij heeft de mensen bewust gemaakt van het gevaar van het nazisme. Toen de oorlog begon, waren ze gewaarschuwd. Het is dan ook niet toevallig dat Johannes Post zo belangrijk voor het verzet is geworden. Hij was lid van de gereformeerde kerk in Nieuwlande en werd een van de leiders van de Landelijke Knokploegen. Post heeft de oorlog niet overleefd. Hij is gevangengenomen en gefusilleerd.”

De auteur van ”Het dorp dat zweeg” wijst erop dat er in Nieuwlande in de oorlog veel onderduikers verborgen zaten, onder wie Joden. „Er zijn in totaal enkele honderden Joden in het dorp ondergebracht, gemiddeld zaten er 90 à 100 ondergedoken. Op diverse plekken waren bij de afgelegen huizen onderduikersholen te vinden waarin ze zich konden verstoppen als er Duitsers kwamen. Niemand in het dorp gaf de Joden bij de Duitsers aan. Er was zelfs een twaalftal Joodse jongens dat op een gegeven moment catechisatie volgde in de gereformeerde kerk.” Nieuwlande kreeg in 1985 van het Holocaustinstituut Yad Vashem de onderscheiding ”rechtvaardige onder de volken”.

Van der Sleen zegt dat ook het kerkgebouw zelf met het verzet te maken had. „Er was een ruimte onder de preekstoel waar twee Joodse mannen –Peter en Herman– het illegale krantje De Duikelaar drukten. En onder de kerkvloer werden onderduikers verborgen gehouden.”

Schoolklassen

Rozema heeft allerlei ideeën voor het vormgeven en inrichten van het museum in de kerk. Het nu beschikbare materiaal zou uitgebreid kunnen worden met informatie over het dagelijks leven in oorlogstijd. Hierbij kan samengewerkt worden met Kamp Westerbork. Ook zouden schoolklassen er les over de Tweede Wereldoorlog kunnen krijgen. Ten slotte zou de zogeheten Duikelaarsroute hier kunnen beginnen. De al zo’n tien jaar bestaande tocht voert fietsers langs tal van locaties die een relatie hebben met de Tweede Wereldoorlog, zoals het Yad Vashemmonument in het dorp en een gerestaureerd onderduikershol. „Voor dit moment is het echter het belangrijkste dat de kerk niet wordt verkocht en dat het comité de gelegenheid krijgt om de plannen uit te werken.”

Inschrijving

Als het gaat over de toekomst van het kerkgebouw wijst de gereformeerde kerk van Nieuwlande-Geesbrug door naar Kantoor Kerkelijke Goederen (KKG). Directeur Gijsbert Geluk van KKG begrijpt dat wel: „Het proces van openbare inschrijving is al gestart en kan niet meer onderbroken worden. Elke belangstellende partij kan deelnemen aan deze inschrijving. De inschrijfdatum is vastgesteld op 16 mei. Daarna heeft de kerkenraad tien dagen de tijd om wel of niet tot gunning over te gaan. Dit tijdsbestek dienen we dus af te wachten voordat er eventuele verdere actie kan worden ondernomen. Het is daarom niet vreemd dat de kerkenraad gedurende het proces niet in gesprek gaat over alternatieve aanwendingen van het kerkgebouw met één partij in het bijzonder. Wel kan deze partij gewoon meedoen als inschrijver op 16 mei.”

Johannes Post

Johannes Post (1906-1944) uit Nieuwlande speelde als verzetsleider tijdens de Tweede Wereldoorlog een hoofdrol bij onder meer de Landelijke Knokploegen.

Voor de oorlog was hij landbouwer in Nieuwlande en wethouder in de gemeente Oosterhesselen voor de Anti-Revolutionaire Partij.

In 1942 kwam Post in contact met verzetsman Frits de Zwerver (schuilnaam van ds. Frits Slomp). Hij raakte onder meer betrokken bij het vervalsen van persoonsbewijzen en hij bracht talloze Joodse onderduikers in Drenthe onder. Later nam hij deel aan het gewapend verzet, onder meer met overvallen op distributiekantoren in het westen van het land.

Post werd op 15 juli 1944 door de Duitsers gearresteerd en een dag later in Overveen geëxecuteerd.

Hij kreeg postuum de Israëlische onderscheiding ”rechtvaardige onder de volkeren” voor het redden van Joden.