Voorganger herdenkt vluchteling op 4 mei: Oorlog houdt ons spiegel voor
Met 3000 witte kruisjes van papier wil hij omgekomen bootvluchtelingen herdenken. Op 4 mei om 20.00 uur. En daarmee haalt de Amsterdamse theoloog Rikko Voorberg zich woedende reacties op de hals.
Duizenden mannen, vrouwen en kinderen achter prikkeldraad, bewaakt door militairen met automatische geweren. „Ze hadden niets meer, maar werden bewerkt met traangas en geslagen.” Het beeld uit het vluchtelingenkamp tussen Macedonië en Griekenland, waar hij begin vorig jaar was, liet Voorberg niet meer los.
Kijkend naar de dodenherdenking op de Dam, een paar weken later, vroeg hij zich af: „Wij hebben vrijheid gekregen, maar als mensen uit oorlogsgebieden vragen om hulp, wordt het prikkeldraad weer uitgerold. Hebben we iets geleerd van de oorlog?”
De voorganger van de PopUpKerk in Amsterdam, een gemeente die zichzelf omschrijft als „een open social club waar we samen eten en drinken en grote en kleine levensbelangen bespreken”, wil vrijdag 3000 witte kruisjes in het gras steken op het Rembrandtplein in de hoofdstad. Eén voor elke gebeurtenis waarbij migranten stierven tijdens hun vluchtpoging naar Europa.
De actie levert hem scheldpartijen per telefoon en op sociale media op. Ook het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (CIDI) en het Nationaal Comité 4 en 5 mei zijn niet blij. Weerstand die Voorberg niet zo had voorzien. De actie komt volgens hem niet voort uit provocatie, maar uit de pijn die hij ervoer in de kampen.
Pijnpunt zijn vooral de dag en het tijdstip: het moment waarop de oorlogsslachtoffers worden herdacht. Kon dat niet anders?
„Dat zou kunnen als we op een andere dag dan 4 mei actief bedenken dat onze vrijheid met bloed is gekocht. Of als we op een andere dag beseffen: dit nooit meer. Bij herdenken is een actuele toepassing essentieel. Wat doen wij met de verworven vrijheid die met bloed is betaald?”
Je kunt moeilijk al het leed in de wereld op één dag herdenken. Zoals het Nationaal Comité 4 en 5 mei zegt: „Als je alles herdenkt, loop je het risico dat je niks herdenkt.”
„Eens, maar het gaat er mij om wat herdenken ís. Een Joodse vrouw vertelde me hoe hypocriet ze de dodenherdenking vond: sentimenteel terugdenken aan vroeger, zonder zelfreflectie. Mijn initiatief is zo pijnlijk omdat je jezelf onder de loep moet nemen en een spiegel voorhouden.”
Het verschil met de Holocaust is dat de vluchtelingencrisis een verschrikkelijke tragedie is, geen doelbewuste genocide.
„Absoluut. Anderzijds: in de Tweede Wereldoorlog werden mensen opgesloten omdat ze ongewenst waren. Het is ook niet begonnen met de Jodenvernietiging. Wij hebben te maken met mensen die op de vlucht zijn, maar het lukt niet eens om naar hen te luisteren.
In de concentratiekampen werden mensen opgesloten om hen bewust psychisch en lichamelijk te breken. Dat is ook het effect van vluchtelingenkampen. Pijnlijk is dat sommigen deze afschrikkende werking wel fijn vinden, want dan komen er minder vluchtelingen.”
De migratiecrisis roept veel discussie op in de samenleving. Krijgt de dodenherdenking zo niet een veel te politieke lading?
„Oorlogen zijn politiek. Ik begrijp dat het pijnlijk is, maar we zijn het aan de slachtoffers verplicht om onszelf wakker te schudden en te reflecteren op de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog. Overigens is juist het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties na de oorlog in het leven geroepen vanuit de gedachte: dit nooit meer.”
Zouden juist christenen aan uw actie moeten meedoen?
„Niet per se, al mag je van christenen verwachten dat ze wat meer zijn ingevoerd in wat herdenken nu eigenlijk is. Omdat ze wekelijks in de kerk horen wat het Joodse begrip ”herdenken” inhoudt: nooit meer slaaf zijn in Egypte, dus ook nooit meer slaven maken. Ofwel: niet alleen denken aan hoe erg het was, maar dat ook toepassen in het leven van nu.”
Geschiedenis kennen
Het loopt nog geen storm: op Facebook hebben zich ruim dertig mensen voor zijn herdenking aangemeld. Volgens Voorberg zullen de aanwezigen op het Rembrandtplein gewoon meeluisteren met de plechtigheid op de Dam. „Het accent ligt alleen meer op de zelfreflectie.”
CIDI-directeur Hanna Luden stelt in een reactie op het initiatief dat het belangrijk genoeg is om op 4 mei specifiek bij Nederlandse oorlogsslachtoffers stil te staan. „We kunnen zeker lessen trekken uit de geschiedenis als het gaat om vluchtelingen. Maar dan moeten we die geschiedenis eerst goed kennen.” Mensen weten volgens haar soms niet eens wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd, of wat de Holocaust inhoudt. „Bewustwording is belangrijk, maar mag niet ten koste gaan van kennis.”