Het opinieartikel ”VS en EU spelen dubieuze rol bij ontwrichting Oekraïne” (RD 25-4) is een knap stuk in zijn soort. Het moet echter wel op veel punten worden weerlegd.

Ik begin met de zogenoemde destabilisering van het land, waar het Westen een hand in zou hebben gehad. Kennelijk gaan Ter Haar en Van Wolferen ervan uit dat er vóór de vermeende westerse bemoeienis sprake was van stabiliteit. Als dat al waar is, moeten we zoeken vóór 1991. Wie echter iets van Oekraïne of de voormalige Sovjet-Unie afweet, snapt dat er toen geen sprake was van een plezierige stabiliteit. Het waren de nadagen van de Sovjetdictatuur. Sindsdien is het nooit meer echt stabiel geweest. De oorzaak daarvan ligt in het Sovjetsysteem, dat elk beetje vrijheid en ethiek om zeep probeerde te helpen.

De volkeren in de voormalige Sovjet-Unie zaten dus met de gebakken peren. Want waarop moest men zich oriënteren voor vrijheid, recht en ethische herbronning? Daarbij werd er gekeken naar westerse basiswaarden, zoals bijvoorbeeld vastgelegd in het Atlantic Charter.

De Baltische landen hebben hier bij uitstek hun voordeel mee gedaan. Die hadden evenwel ‘slechts’ vijftig jaar Sovjetregime achter de rug, geen zeventig. De Baltische volkeren kunnen zich inmiddels op veel vlakken met het Westen meten, ook qua rechtsstaat.

In Oekraïne ging het moeizamer. De ‘waardenloosheid’ zat dieper, vooral in de reflexen van de maatschappij. En het land was Ruslands voortuin, Malorossia (Klein-Rusland). Westerse organisaties (ook ngo’s) probeerden te adviseren, en het is waar dat er westers subsidiegeld werd doorgesluisd. Maar niet om subversieve activiteiten te ontplooien, zoals Ter Haar en Van Wolferen suggereren.

Of wil je hulp bij de opbouw van democratische instituties, beter onderwijs, gezondheidszorg en bijvoorbeeld ook kerkelijke activiteiten en zending zien als subversief? Dat is in Rusland wel de praktijk, waar alle maatschappelijke organisaties die steun uit het Westen ontvangen per definitie verdacht zijn.

Mislukte regering

Oekraïne is vooral sinds het aantreden van Vladimir Poetin in Rusland het toneel geweest van wisselende sympathieën. De meeste burgers streefden naar vrijheid, en wilden af van de hopeloze corruptie en toe naar een normale democratie. Ze gaven hun stem aan de mensen van wie ze dachten dat die hun belangen het beste zouden vertegenwoordigen.

Zo kwam in 2005 Viktor Joesjtsjenko (2005-2010) aan de macht. Anders dan voorgangers Kravtsjenko en Koetsjma koos hij niet voor een voorzichtige balanceeract tussen Moskou en het Westen. Met hem werd de Oranjerevolutie ingeluid en een sterkere keuze voor het Westen. Dat was ook omdat hij zag dat men in Moskou de klok aan het terugdraaien was. Joesjtsjenko slaagde er echter niet in de voor een democratie noodzakelijke hervormingen door te voeren. Zijn regering mislukte en bracht de pro-Russische Viktor Janoekovitsj aan de macht. Alles zonder couppogingen of door het Westen aangezwengelde ”regime change”.

Geen vooropgezet scenario

Ook de Maidanrevolutie („Maidancoup”, zoals Ter Haar en Van Wolferen suggereren), die president Petro Porosjenko aan de macht bracht, was geen coup van het Westen. De opstand begon in 2014 met verzet tegen Janoekovitsj, vooral omdat die het land probeerde te her-sovjetiseren, zoals Poetin in Rusland deed. Dat Porosjenko de opstand had voorgekookt met de VS-ambassadeur en eigen scherpschutters rond het Maidanplein had gepositioneerd om een bloedbad aan te richten om op die manier woede tegen Janoekovitsj aan te jagen, is onzin. Er is gesproken met ambassadeur Nuland, maar niets wijst op een vooropgezet scenario. Bovendien is ook met de Russen gesproken, en ook daar zijn opnames van. De agenten van de gevreesde Oekraïense brigade Berkoet die betogers op het Maidanplein beschoten, probeerden naderhand een heenkomen te vinden in Oost-Oekraïne of Rusland. Zouden hulpjes van Porosjenko dat doen?

Pro-Kremlinrefrein

Het argument dat de medestanders van Porosjenko hun oorsprong hebben in nazigedachtegoed is al even onwaar, maar ook een bekend cliché. Het is net als veel van de andere aantijgingen een vast onderdeel van het pro-Kremlinrefrein, dat mijn vrienden uit de Baltische landen maar al te goed herkennen. Vrijwel iedereen die in de voormalige Sovjet-Unie onafhankelijkheid wil, wordt uitgemaakt voor nazi of fascist. Had het woord ”communist” maar net zo’n slechte naam… Burgers die bevrijding zoeken van een kolonisator, zijn geen fascisten.

Ik wil niet beweren dat in Oekraïne nu alles koek en ei is. Corruptie is nog altijd een groot probleem. Ook Porosjenko heeft zakelijk gezien geen schone handen, maar hij is geen Poetin of Erdogan.

Verwacht na zeventig jaar Sovjetoverheersing ook niet à la minute een modeldemocratie. Zelfs wij in Nederland moeten blijven vechten voor onze waarden. Wat telt is dat er vrijheid is in Oekraïne, ook van godsdienst. Bovendien wordt corruptie steeds harder aangepakt, en ook in de top van de regering. Daarover lees ik niets bij Ter Haar en Van Wolferen. Ook zwijgen ze over de toestand in de volstrekt wetteloze Oost-Oekraïne of op de Krim, waar Moskou heerst.

De meest funeste, impliciete suggestie in hun artikel is dat het voor ons niets uitmaakt wat er met Oekraïne gebeurt. Alsof het geen verschil maakt of we een democratie steunen, of dat we de zaken overlaten aan ‘eerlijke dictator’ Vladimir Poetin.

De auteur is historicus en Ruslandkundige en vrijwilliger bij de Stichting Geschiedenis Totalitaire Regimes en hun Slachtoffers (SGTRS).