Zo’n 18.000 bezoekers verzamelen zich donderdagavond op en rond het Wilhelminaplein in de Friese hoofdstad Leeuwarden. ”The Passion” trekt minder mensen dan vorig jaar, waarschijnlijk vanwege angst voor aanslagen zoals in Berlijn in december en vorige week in Stockholm. Hier en daar blokkeren vrachtwagens de toegangswegen. Bewakers controleren bezoekers en tassen moeten open. Ook wordt de route waarlangs het verlichte kruis wordt meegevoerd zo lang mogelijk geheim gehouden.

Aan het begin van ”The Passion” gaat verteller Remco Veldhuis in op de aanslagen. „Op het achtuurjournaal lijkt iedereen in oorlog, maar vandaag draait het om wat ons verbindt. Het gaat om de laatste uren van Jezus, zoals daarover te lezen is in de Bijbel. Dat verhaal is ouder dan The Rolling Stones en heeft niet aan kracht ingeboet. Het is vandaag misschien actueler dan ooit.”

De formule is gelijk aan die in voorgaande jaren. De belangrijkste passages uit de Bijbel over het lijden van Jezus –alles bij elkaar zo’n halfuur de Schrift openleggend– worden voorgelezen, uit de Bijbel in Gewone Taal. Verder wordt het verhaal verbeeld door acteurs en zangers. Zanger en jeugdwerker Dwight Dissels vertolkt de rol van Jezus, singer-songwriter Elske de Wall die van Maria.

Nieuwe koers

Jezus wordt neergezet als Degene Die tegenover de gevestigde orde een nieuwe koers inzet van hoop en een „dreun uitdeelt” aan de „religieuze elitekliek.” Pilatus komt over als een arrogante bestuurder, die geen trek heeft in maatschappelijke onrust en via een referendum het pleit wil beslechten. „Een goed bestuurder is de vriend van het volk”, zegt hij zelf.

Pilatus vindt Jezus onschuldig, haalt Barabbas naar voren en laat de menigte in Leeuwarden kiezen. Uit duizenden monden klinkt het: laat Barabbas vrij en kruisig Jezus. Jezus staat er machteloos bij. „De Zoon van God heeft geen mensenrechten”, zegt de verteller. „Hij kiest uit overtuiging om in naam van de liefde het grootste op te offeren wat een mens kan opofferen: Zichzelf.”

De passage over de overspelige vrouw wordt eigentijds neergezet. De zedenpolitie daagt Jezus uit om een doodvonnis uit te spreken. „Zij is toch vreemdgegaan?” Jezus wil haar echter niet veroordelen, de agenten druipen af en Judas kijkt woedend en verachtelijk toe. Is dit nu de Messias? Zijn hoop op een ministerpost van Financiën lijkt in duigen te vallen.

Petrus staat midden tussen het volk en op een confronterende vraag of hij ook niet bij Jezus was, roept hij: „Ik weet niet waar je het over hebt. God weet dat ik die man niet eens ken.”

Uiteindelijk eindigt alles met de dood van Jezus. „The end, daar hangt hij dan”, zegt Veldhuis. „Hij vervult de opdracht van Zijn Vader Die uit liefde voor de mens Zijn eigen Zoon opoffert.”

”The end?” Nee, de Bijbel geeft een „indrukwekkende epiloog”, aldus Veldhuis. „Precies drie dagen na Zijn wrede dood verscheen Jezus weer onder de levenden, exact zoals Hij had beloofd.” Maar hoe? „Hoe je erover denkt hoe het vastgelegd is in het eeuwenoude boek, het ligt in ieder geval vast in ons, in jou en mij. Wij bepalen, met elkaar, of de liefde het wint of de haat.”

In deze versie van ”The Passion” verschijnt de figuur die de rol van Jezus heeft aan het einde van het verhaal tussen de mensen. Hij zingt in de richting van Petrus, slaat zijn armen om hem heen en keert zich naar de bezoekers toe met het lied: „Kan ik iets voor je zijn, een soort arm om je heen?” Uiteindelijk neemt de verteller het woord weer en verwijst naar Petrus. „Vallen wordt pas echt een probleem als aan het eind van dit verhaal niemand opstaat.”

Passiespelen

In kerkelijke kringen wordt gediscussieerd over het nut van ”The Passion”. Hoe kan dit spektakel de moderne mens nu dichter bij het Evangelie brengen? Voorstanders vergelijken het met de passiespelen die in de middeleeuwen op het marktplein werden opgevoerd.

Prof. dr. Kees van der Kooi, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, waardeert het dat met ”The Passion” uitingen van geloof worden geaccepteerd in de publieke ruimte, terwijl het secularisme juist de neiging heeft deze uit het publieke domein uit te bannen. Hij noemt het spektakel een „instapprogramma”, omdat veel mensen onbekend zijn met de Bijbelverhalen.

Theoloog prof. dr. Willem Ouweneel ziet ”The Passion” als een zogeheten pre-evangelisatie. Je moet volgens hem blij zijn met elke hint naar het Evangelie die de happening bevat. Miljoenen mensen krijgen nu niet de kans om te vergeten waarover het gaat op Goede Vrijdag en met Pasen. „Je kunt grote moeite hebben met ”The Passion”, maar Christus wordt gepredikt, al dan niet zuiver, zoals Paulus dat verwoordt in Filippenzen 1:15 en 16.”

Is een opvoering van de Matthäus Passion passender? vraagt Ouweneel zich af. Ook daarbij kun je je afvragen of mensen niet meer door de muziek dan door de inhoud worden geroerd. En hoe zit het met de achtergrond van musici, ook bij de passiemuziek van Bach?

Toen Bach in 1724 op Goede Vrijdag zijn eerste passiecompositie, de Johannes Passion, opvoerde in de Nikolaikirche in Leipzig, reageerden veel mensen onthutst en verbijsterd, inclusief de verantwoordelijke geestelijken. Een weduwe uit een vooraanstaande familie reageerde geschokt: „God beware mijn kinderen. Het is net of je bij een opera-komedie bent.”

Dat acteurs die meewerken aan ”The Passion” soms niets hebben met het christelijk geloof gaat dit jaar in ieder geval niet op voor de soulzanger Dwight Dissels, die de Jezusrol vervult. In een interview op de website van ”The Passion” zegt hij dat hij elke dag begint met het lezen uit de Bijbel, de stilte zoekt en praat met God. Hij vertelt hoe hij op tienjarige leeftijd zijn vader verloor en bij zijn moeder zag hoe zij geloof, hoop en liefde in de praktijk bracht. „Ondanks alle moeilijkheden heeft ze zich altijd gericht tot God.” Zijn getuigenis: „Mijn grote liefde is Jezus: daar staat of valt alles mee. Hij is de Bron van mijn bestaan. Ik ben ook niet bang om dat te zeggen: ik weet waar ik vandaan kom. Ik weet dat het door Hem komt dat ik ben wie ik nu ben.”

Niet naspelen

Voor prof. dr. M. J. Kater, hoogleraar praktische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, zit de grootste moeilijkheid van ”The Passion” in het naspelen van Jezus op Zijn lijdensweg. „Dat is echt wat anders dan Hem sprekend citeren, zoals in de passionen van Bach. In ”The Passion” moet de hele persoonlijkheid meedoen wil het geloofwaardig zijn. Dat geldt ongeacht de vraag of de speler christen is of niet. In het laatste geval is het helemaal onwaarschijnlijk dat hij de juiste toon weet te treffen en de juiste emoties kan spelen, in woorden, in blikken en in houding. Juist het woord ”spelen” geeft aan waar de schoen wringt.”

De tegenwerping dat Jezus Mens onder de mensen geweest is, doet volgens prof. Kater niet ter zake. „God is tegelijkertijd gebleven wat Hij was: God in eigen Persoon. Wie durft dit na te spelen? Dat lijkt me gevaarlijk spel. Het afwijzen van dit spektakel, waar ook een seculiere krant als de NRC de vloer mee aanveegt, legt ook in de kerk de vraag neer: maken we van Jezus’ lijdensweg geen tragedie, op de preekstoel bijvoorbeeld?”

Prof. Kater benadrukt dat de Jezus van Goede Vrijdag vandaag in de hemel is als de Levende. „”The Passion” is niet los van de opstanding verkrijgbaar. Waar dat wel gebeurt, blijft een drama over, maar klinkt niet het blijspel van het Evangelie.”

Prof. Kater geeft kerken huiswerk mee. „Laat de boodschap van de overwinning op de zonde, de dood en de duivel alsjeblieft klinken in verstaanbaar Nederlands. Zeggen wat het niet is, kan heel goedkoop zijn.”

Evangelist De Visser: Hier wil ik niet bij zijn

Sam de Visser, evangelist van het Leeuwarder inloophuis Achter de Hoven van de Gereformeerde Gemeenten, zegt geschokt te zijn door wat hij hoorde tijdens de voorbereidingen voor ”The Passion” op het Wilhelminaplein in de Friese hoofdstad. „Door wat ik vernam aan woorden en muziek, dacht ik: Hier wil ik niet bij zijn. Ik ben direct omgekeerd. Het is één grote show. Het klink misschien erg scherp, maar ik dacht: Hier wordt straks gelachen over en gespot met het lijden van Jezus. Jezus zegt: Predik het Evangelie, niet: speel Mij na met toneel.”

Voorafgaand aan ”The Passion” wordt in het inloophuis een bijeenkomst gehouden met de stichting Evangelisatie Sjofar en enkele leden van de gereformeerde gemeente te Kampen. Beide groepen evangeliseren tijdens ”The Passion”. De Visser opent de bijeenkomst met een meditatie over Lukas 22, vanaf vers 54. Petrus zat tussen de groep soldaten die Jezus gevangen hadden genomen. „Wat had hij een mogelijkheden om over Jezus te vertellen. Maar hij zwijgt, hij had geen vrijmoedigheid.” In Handelingen 2 heeft Petrus echter de gave van de Heilige Geest ontvangen om te spreken. De Visser wenst alle medewerkers „gepaste vrijmoedigheid” toe. „We gaan straks de stad in, omdat dit in de Bijbel staat: in de laatste dagen zal God Zijn Geest uitstorten op alle vlees.”

De groep vrijwilligers vertrekt daarop naar de evangelisatiebus van Sjofar. Deze staat op een plein vlak bij de plek waar ”The Passion” plaatsvindt. Sjofar evangeliseert voor de vijfde keer tijdens het muziekspektakel. Voorzitter Jan-Dirk Liefting. „We merkten als Sjofar dat er rond de tijd van ”The Passion” meer belangstelling was voor de Bijbel. Toen hebben we besloten om daaromheen te evangeliseren. Niet om ons ertegen te keren, maar om contact te zoeken met de mensen die daar komen. We willen in alle eerlijkheid het Evangelie meegeven en laten zien waar het in het paasevangelie werkelijk om gaat.”

Gebeurt dat laatste dan niet? Liefting: „Ik heb mijn vragen of het echte en hele Evangelie gebracht wordt. De organisatie laat weten dat ze zo veel positieve reacties krijgt en dat mensen nu het Evangelie pas echt begrijpen, maar als je bij aanwezigen navraagt wat ze ervan begrepen hebben, gaat het vooral om liefde, vriendschap en omzien naar elkaar. Je hoort niet van schuld, dat God de mens met Zichzelf verzoent en dat de mens vergeving nodig heeft.”

Vandaar dat Sjofar met een flyer is gekomen met daarin de boodschap van Pasen. De tekst keert zich vooral tegen de vrijblijvendheid. „Alleen kijken naar de kruisiging, zónder in Jezus te geloven en te accepteren dat Hij dit ook voor jouw zonden heeft moeten doen, is gevaarlijk”, stelt de flyer. „Kijken, zonder geloven, is gevaarlijk omdat het onmogelijk is God te ontmoeten zonder dat jouw zonden zijn vergeven door het offer van Jezus.”

Ook de Leeuwarder evangelisatiepost van de gereformeerde gemeente heeft een folder gemaakt over Goede Vrijdag, een „dag van de goede boodschap.” De lezer wordt opgeroepen om God in de Bijbel te zoeken. „Bid om het werk van de Heilige Geest om de zonden te belijden en het ware geloof in Jezus Christus te ontvangen.” Leden van de gereformeerde gemeente van Kampen verspreiden de folder onder bezoekers van ”The Passion”. De Visser zegt dat het inloophuis tijdens ”The Passion” dicht is, in tegenstelling tot veel kerken in Leeuwarden. Maar hij verwacht zeker dat mensen later met vragen zullen komen. „Dan hebben we gelegenheid om uit te leggen waar het écht om gaat in het verhaal van Pasen.”

”The Passion”

”The Passion” is uitgegroeid tot een populair muzikaal evenement dat sinds 2011 jaarlijks op Witte Donderdag wordt gehouden, steeds in een andere stad. Op een podium op een plein in het stadscentrum vertellen bekende Nederlanders het paasverhaal, afgewisseld met het zingen van popnummers.

Het evenement wordt rechtstreeks op radio en televisie uitgezonden en is een samenwerkingsproject van de EO, KRO, NCRV, de Rooms-Katholieke Kerk, de Protestantse Kerk in Nederland, het Nederlands Bijbelgenootschap en plaatselijke kerken. Naar de eerste uitzending in 2011 keken 1 miljoen mensen, vorig jaar waren dat er ruim 3 miljoen, evenals donderdagavond.

Centraal onderdeel is het om toerbeurt dragen van een groot wit verlicht kruis, naar het podium op het plein. Het kruis weegt meer dan 250 kilo en is 6 meter lang.

”The Passion” is populair op sociale media. Het aantal volgers via Facebook bedraagt 110.000 en op Twitter tegen de 19.000, op Instagram zijn het er enkele duizenden.

In 2015 werden diverse kleinere versies van ”The Passion” uitgevoerd, waaronder in Katwijk en Ommen. Inmiddels heeft ”The Passion” navolging gekregen in andere landen, zoals in België (2014) en de Verenigde Staten (2016). Verder is er ook interesse vanuit Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Amerika, Noorwegen en Polen.