Eeuwenlang was Frankrijk een rijk en machtig land in Europa. Het gaf de toon aan op cultureel en wetenschappelijk terrein. Frankrijk was bovendien het land van de ”grandeur”, van het ”art de vivre” – die typisch Franse begrippen. Gedurende de 20e eeuw verloor het land die leidende rol op het Europees toneel, en dat is behoorlijk traumatisch geweest. Frankijk heeft pijn aan zichzelf en zal nooit wennen aan middelmatigheid, analyseert de Belgische journaliste en oud-Frankrijkcorrespondente Mia Doornaert. Er heerst een gevoel van malaise, van collectieve gedeprimeerdheid. Het lijkt me wat zwaar aangezet. Het verlies van grandeur, de pijn aan het grootse verleden, staat een gemiddelde Fransman daarmee op?

De Belgische journaliste erkent in een radio-interview dat het een „diffuus gevoel” is, en ook dat er een kloof is tussen de elite en het gewone volk. In ieder geval is er veel onvrede in de samenleving, en die onvrede zal het extreemrechtse Front National hoogstwaarschijnlijk veel stemmen gaan opleveren.

Koloniën

Het inleidende hoofdstuk zet de grote lijn van ”le déclin”, het verval, neer. Het begon met de Eerste Wereldoorlog. Daaroverheen kwam nog een wereldoorlog én het verlies van de koloniën. Funester voor het Franse zelfvertrouwen was echter het oprukken van het Engels als wereldtaal en de culturele overvleugeling van de Angelsaksische wereld. Ook in Frankrijk verschenen massaal fastfoodrestaurants van McDonald’s. De ”Académie française”, het eerbiedwaardige instituut voor het behoud van de Franse taal, kon niet zo snel woorden bedenken voor alle Engelse termen die binnensijpelden.

In het recente verleden is er de Duitse eenwording, waardoor Duitsland het zwaargewicht in Europa werd. Daarbij komt een weinig succesvolle integratie van minderheden en een economische malaise die onder meer tot uitdrukking komt in hoge werkeloosheid. Als klap op de vuurpijl volgden er de bloedige terreuraanslagen door moslims.

Waarom gaat het niet goed met Frankrijk? Hoe is het nu allemaal zo gekomen? Om die vragen te beantwoorden is Doornaert in de Franse geschiedenis gedoken en probeert ze de Franse identiteit te achterhalen. Ze noemt haar boek „een zoektocht naar de ziel van Frankrijk”. En dan gaat het natuurlijk over de verlichting, over de Revolutie, over Napoleon Bonaparte – over dat glorieuze, maar ook dubieuze verleden. Zo kan het mij altijd verbazen dat er onbekommerd Napoleonkogels worden verkocht, terwijl de napoleontische oorlogen miljoenen mensen het leven kostten. Maar, „hoe de rest van Europa en de wereld ook over Napoleon mogen denken, zijn buitengewone epos streelt de Franse trots”, aldus de auteur.

Mitterrand

Als we dichter bij het heden komen, zie je die dubbelheid steeds terugkeren. Een goed voorbeeld is het presidentschap van Mitterrand. Dat was een complete mislukking, zodat er gesproken wordt over een ”voor” en een ”na” Mitterrand. Een serieuze biograaf schrijft over hem: „Het enige wat telde was het succes van het moment bij de publieke opinie.”

Enerzijds zijn de Fransen boos en ontgoocheld, want Mitterrand liegt over zijn verleden, over zijn privéleven, over zijn gezondheid. De linkse president blijkt in zijn jeugd uiterst rechts te zijn geweest, werkte voor het Vichyregime en was ook na de oorlog bevriend met een politiechef die een actieve rol had in de Jodenvervolging.

Als een interviewer hem bevraagt over zijn buitenechtelijke dochter, antwoordt hij zogenaamd nonchalant, maar in feite terdege voorbereid: „Et alors?” „En wat dan nog?” Dat vindt men dan weer prachtig, „een terechte les aan al die persmuskieten.” Door zijn allure en „ongeëvenaarde gave van het woord” wist hij de Fransen te fascineren en kon hij met veel wegkomen.

De huidige president Hollande maakt het echter ook voor de Fransen te bont. Hij wordt door een fotograaf verrast terwijl hij op een scooter croissantjes brengt bij zijn maîtresse. Bij het lezen van dit soort trivialiteiten krijgt je liefde voor dit prachtige land van kastelen en kathedralen wel een gevoelige knauw. Een mooie buitenkant van idyllische dorpen en stadjes verhult een innerlijke vermolming die treurig stemt. Een gelukkige uitzondering vormt Charles De Gaulle, die wél een echte staatsman was, een belichaming van de Franse grandeur. Hij geloofde diep in een bijzondere rol voor Frankrijk in de wereld.

Journalistiek

Doornaert heeft dit boek met veel kennis van zaken geschreven. Het heeft een journalistieke inslag: er is veel aandacht voor ”de krenten in de pap”. Dat zijn dan vaak wel de minder verheffende feiten. Het accent ligt nadrukkelijk op de 20e eeuw en op de politieke geschiedenis. Het boek geeft op een prettige manier veel achtergrondinformatie. Een must-read als je meer wilt begrijpen van de actuele ontwikkelingen in Frankrijk.

Boekgegevens

”Ontredderde Republiek. Zoektocht naar de ziel van Frankrijk”, Mia Doornaert; uitg. Polis, Kalmthout, 2017; ISBN 978 94 631 0090 8; 283 blz.; € 19,95.