Boeren staken vroeger plaggen heide af en hielden zo het cultuurlandschap in stand. De vruchtbare bovenlaag verdween immers. Op de achtergebleven schrale grond groeide niets anders dan heide. Maar het arbeidsintensieve plaggen verdween met de komst van kunstmest. In de jaren ’70 kwam het besef dat de heide aan het verdwijnen was. De begrazing door schapen werd opnieuw opgestart in het westelijk deel van de Elspeetsche Heide, staat te lezen in het gemeentelijke begrazingsplan uit 2013. In 1987 bleek dat 12 procent van het heideoppervlakte ‘vergrast’ was: in plaats van paars, kleurde het gebied langzaam groen. Men besloot grootschalig en machinaal in te grijpen. Daarnaast hielpen steeds meer schapen mee: tot 2000 liepen er 650 schapen over de Nunspeetse heidevelden.

Het probleem leek verholpen, maar steekt opnieuw de kop op. Dat besef kreeg de gemeenteraad van Nunspeet ook. Volgens raadslid Gerard Mulder (SGP) wordt de heide almaar groener. In 2013 startte het huidige heidebeheer. Daarbij wordt er in Nunspeet amper gemaaid, alleen begraasd. „Dat is onvoldoende. Met alleen een kudde red je het niet.” Volgens berekeningen zou met goede begrazing een schap per hectare nodig zijn. ,Dan zit je in dit gebied al gauw op 1.300 schapen. Dat is niet haalbaar”, aldus Mulder.

Heide is cultuurlandschap, wat betekent dat het ook door mensenhanden in stand gehouden moet worden. Het gaat Mulder en andere raadsleden vooral om de paarse heide, een toeristentrekker van formaat. ,Maar moet dat 1.300 hectare zijn? Dat is ook een vraag waarover we ons moeten buigen.’’ Mulder denkt aan opnieuw plaggen en maaien. De kosten daarvan vallen reuze mee, zegt hij. Mulder sluit „geen enkel middel” uit om de heide in stand te houden. „Toeristen komen af op de 80 fietsroutes door het heidegebied en om de kudde te bekijken.”

In opdracht van de gemeenteraad laat het college de situatie op de heide onderzoeken. Nunspeet steekt nu jaarlijks 150.000 euro in het instandhouden van het cultuurlandschap. Dat is aanzienlijk meer dan de circa 65.000 euro die Ermelo jaarlijks kwijt is aan de 1000 hectare heide daar. Ermelo kent drie heidegebieden waarvan delen ook vergrassen, zegt woordvoerder Moniek Winters. „Dat hoeft geen probleem te zijn. Grassen houden bepaalde diersoorten in stand, reptielen bijvoorbeeld. Een ideaal heideveld bevat dan ook meerdere soorten vegetatie.” Op de Ermelosche Heide lopen net als in Nunspeet Veluwse schapen, op Het Houtdorper- en Speulderveld lopen Heidekoeien.

Volgens de gemeente Nunspeet is de vergrassing te wijten aan het verrijken van de bodem en aan stikstofdepositie. „Je hoort er weinig meer over, maar zure regen bestaat nog altijd”, zegt Jan van Unen, voorzitter van de Stichting Schaapskudde Nunspeet. Vroeger was de heide paarser dan nu. Volgens Van Unen is het telkens zoeken naar een balans van maatregelen om de heide paars te houden. „Alleen plaggen, maaien, afbranden of begrazen is onvoldoende. Het moet een combinatie van maatregelen zijn.”

De stichting ziet graag een grotere rol voor haar schapen weggelegd in het beheer. „Vanaf april gaan we met 200 schapen de hei op.” Naast de kudde van de stichting maakt de gemeente gebruik van een commerciële kudde van nog eens 300 schapen. Van het heidegebied van zo’n 1000 hectare moet circa 600 hectare begraasd worden. Volgens Van Unen heb je zo’n 600 schapen nodig om dat goed te onderhouden. „Onze ambitie is te groeien naar 300 tot 400 schapen.Dat de heide vergrast, is volgens Van Unen dus geen gevolg van fout beheer. „Het komt vooral door stikstof. Ga je over tot alleen plaggen, dan heeft dat gevolgd voor ook de fauna. Denk aan torretjes, salamanders maar ook aan adders. Dan verstoor je dat evenwicht.”

In Provinciale Staten van Gelderland werd verleden jaar al de zorg geuit dat traditionele schaapskuddes verdwijnen van de Veluwe. De CU en PvdA constateerden dat door te lage vergoedingen, kortdurende contracten en de marktwerking op de hei deze schaapskuddes met een herder het hoofd niet meer boven water kunnen houden. De kudde in Nunspeet is ook van belang als toeristentrekker. Hoeveel bezoekers er op af komen, weet de voorzitter niet. „We hebben het in het verleden wat veronachtzaamd. Nu willen we zichtbaarder zijn door bijvoorbeeld in de zomer meer langs fietspaden te grazen.”

Van Unen is zeker niet bang dat de schapen van de heide verdwijnen. „De kans is groot dat het er juist meer worden.”