Wie de brieven van Paulus leest, ziet al snel dat ze geschreven zijn door iemand „uit het geslacht van Israël” (Fil. 3:5). Tegelijk laten ze –evenals het boek Handelingen– zien dat Paulus onder zijn volksgenoten enorm omstreden was. Hoe kan dat? Op die vraag wil de Australische anglicaanse nieuwtestamenticus Michael Bird antwoord geven in ”An Anomalous Jew”, wat zoiets betekent als ”een Jood die niet in een hokje past”.

Hij doet dat in rapport met de academische discussie over Paulus van de laatste decennia. Daarin lopen de meningen ver uiteen. Volgens sommigen laat Paulus het Jood-zijn achter zich. Anderen (met name Joodse geleerden) zien de apostel juist als iemand die trouw blijft aan het Jodendom.

In deze discussie spelen twee factoren een belangrijke rol. De eerste is de nasleep van de Holocaust. Veel theologen wijzen de gedachte af dat Joden alleen gered kunnen worden door het geloof in Jezus Christus en sommigen doen hun best deze opvatting ook bij Paulus terug te vinden.

In de tweede plaats is er de invloed van het ”nieuwe perspectief op Paulus”. Deze nieuwe kijk op de apostel stelt kort gezegd dat Paulus zijn ongelovige mede-Joden geen werkheiligheid verwijt, maar nationale trots. God heeft door Christus de Thora afgeschaft als beslissend criterium om bij Zijn volk te horen. Het draait nu alleen om geloof in Jezus de Messias, voor zowel Jood als heiden.

Bird erkent dat er een diepgaande continuïteit is voor en na Paulus’ bekering. De discussies die de apostel voert, zijn intern-Joodse debatten. Tegelijk is er een radicale breuk. Veel moderne visies op Paulus lopen stuk op hoe de apostel denkt over de zonde. Zowel Joden als heidenen zitten gevangen onder de zonde, en voor allen is er alleen verzoening met God mogelijk door de dood en opstanding van Jezus de Messias, geheel zonder de Thora.

Jood-zijn is voor Paulus ondergeschikt aan het „in Christus zijn.” Hetzelfde geldt voor andere identiteiten, zoals man/vrouw of slaaf/vrije (Gal. 3:28). Vanuit die overtuiging stichtte Paulus christelijke gemeenschappen waarin Joodse en heidense gelovigen in Jezus een geheel gelijkwaardige plek hadden, zonder dat de heidenen zich aan de Thora hoefde te houden. En dat was voor andere Joden een brug te ver.

Bird besteedt veel aandacht aan Paulus’ botsing met Petrus in Antiochië (Gal. 2). Zijn reconstructie van de gang van zaken roept op sommige punten nieuwe vragen op. Wel laat hij overtuigend zien dat het wijdverbreide idee dat Paulus (en Petrus) zich in heidense kringen niet aan de Thora hield, meer is ingegeven door ‘heidense’ vooroordelen dan door nauwkeurige lezing van het Nieuwe Testament.

Twee van de vijf hoofdstukken vallen wat uit de toon. In het derde hoofdstuk geeft Bird een –overigens inzichtgevende– beoordeling van de zogeheten apocalyptische uitleg van Paulus, die vooral in Amerika aanhang heeft. Ook deze visie heeft te weinig oog voor de radicale doorwerking van de zonde, een punt dat Bird hier nog meer had kunnen benadrukken.

Het laatste hoofdstuk biedt een beoordeling van het debat over Paulus’ verhouding tot het Romeinse Rijk. Volgens sommige wetenschappers is Paulus uiterst kritisch over het Romeinse imperium – diezelfde wetenschappers zijn opvallend genoeg uiterst kritisch over de rechtse politiek van de Verenigde Staten. Die visie is niet houdbaar, stelt Bird. Maar impliciet ondergraaft Paulus wel de claims en het gezag van het Romeinse Rijk, omdat het Evangelie alle waarheids- en machtsclaims onder kritiek stelt. Hier liggen interessante aanzetten voor een doordenking van de relatie tussen geloof en politiek in een seculiere samenleving.

Het boek had meer innerlijke samenhang kunnen hebben, het is te veel een verzameling losse bijdragen gebleven. Wel geeft het een helder overzicht van recente wetenschappelijke discussies over Paulus’ relatie met het Jodendom en het Romeinse Rijk. Birds eigen visie sluit aan bij de reformatorische traditie, met oog voor de sociale context waarin Paulus leefde en werkte.

Boekinfo

”An Anomalous Jew. Paul among Jews, Greeks, and Romans”, Michael F. Bird; uitg. Eerdmans, Grand Rapids, 2016; ISBN 978 0 8028 6769 8; xii + 310 blz.; $ 28,-.