Sterke prestaties, we kenden ze reeds. De groei lag in 2016 voor de tweede achtereenvolgende maal rond de 2 procent en de werkloosheid vertoonde de grootste daling in tien jaar tijd. President Klaas Knot van DNB plaatst in zijn inleidende beschouwing positieve kanttekeningen bij de ontwikkelingen en deelt een pluim uit aan het demissionaire kabinet. „De weerbaarheid van de Nederlandse economie is toegenomen.” En het overheidstekort is dankzij „verstandig en evenwichtig begrotingsbeleid” weggewerkt.

Ook in internationaal opzicht valt het beeld gunstig uit. „Het mondiale herstel blijft tot nu toe robuust.” Een reeks politieke gebeurtenissen die vooraf werden gezien als een risico, zoals de brexit, de verkiezing van Trump en de voortdurende onrust in het Midden-Oosten, zorgden niet voor verstoringen. Dat betekent overigens niet dat er voor de toekomst geen onzekerheden meer zijn, zoals de invloed van het protectionisme en de weerstand tegen globalisering.

In de eurozone bedraagt de expansie rond de 1,6 procent. Dat cijfer komt wel als „teleurstellend” over; diverse lidstaten, waaronder Nederland, laten immers zien dat een hoger percentage tot de mogelijkheden behoort.

Aandachtspunten

Knot spreekt, als het gaat om ons land, van een „goede startpositie voor verdere stappen.” Er is nog volop werk aan de winkel. „De wereld verandert snel en Nederland moet het herstel gebruiken om tijdig mee te veranderen.” Tegen die achtergrond somt hij in het verslag tal van aandachtspunten op. Hij geeft daarmee de partijen die betrokken zijn bij de vorming van een volgende regeringscoalitie huiswerk mee.

Zo acht hij verduurzaming, richting een welvaart die op lange termijn houdbaar is, van essentieel belang. Daarbij vormt een energietransitie, in lijn met de afspraken uit het akkoord van Parijs en gericht op het realiseren van een klimaatneutrale economie, een belangrijke element. Stimuleer dus groene investeringen, adviseert Knot.

De schuld van huishoudens in ons land is „uitzonderlijk hoog.” Voor een evenwichtige huizenmarkt en voor een betere schokbestendigheid acht Knot het wenselijk de hypotheekrenteaftrek versneld af te bouwen. Dat voorkomt dat mensen maximaal lenen en bij tegenwind snel in de problemen raken. Wat de arbeidsmarkt betreft bepleit hij een verkleining van de verschillen tussen vaste werknemers, flexwerkers en zzp’ers. Verder beveelt hij een fundamentele herziening van pensioen- en belastingstelsel aan.

Bij de te treffen maatregelen dient wel gelet te worden op de overheidsfinanciën. Om bij een omslag van de conjunctuur over een voldoende buffer te beschikken –waardoor er dan niet meteen weer allerlei bezuinigingen noodzakelijk zijn– is in deze gunstige tijden een overschot nodig van zo’n 1 procent van het bruto binnenlands product (bbp).

Knot heeft goed nieuws voor werknemers. Hij wijst erop dat de lonen de afgelopen jaren zijn achtergebleven. Daardoor is er ruimte voor een verhoging. Maar: „Deze ruimte is er niet over de gehele linie. Er zijn ook bedrijfstakken en bedrijven waar de financieel-economische situatie dit nu niet toelaat. Door de bank genomen zit de beloningsruimte vooral in de op het binnenland georiënteerde bedrijfstakken, zoals de handel en de horeca.”

Monetair beleid

Veel aandacht is er in het jaarverslag voor het monetaire beleid. Knot maakt als nationale bankpresident deel uit van het hoogste orgaan van de Europese Centrale Bank (ECB). Dat bepaalt voor de landen met de euro de geldpolitiek. DNB heeft wel een stem in de besluitvorming, maar de meerderheid beslist.

De in Frankfurt gevestigde instelling heeft de afgelopen jaren op niet eerder vertoonde schaal de economie gestimuleerd. Zij houdt de rente op een ongekend laag niveau en koopt nog steeds enorme hoeveelheden obligaties op, vanaf april voor een bedrag van 60 miljard euro per maand. Knot staat bekend als criticus van deze extreme benadering. In het jaarverslag klinkt dan ook nadrukkelijk het pleidooi voor een koerswijziging.

Hij stelt vast dat de inflatie oploopt, dat het deflatiegevaar is geweken. Nog meer liquiditeit in de economie pompen of een nog lagere rente zal de kredietverlening, investeringen en consumptie nauwelijks verder aanjagen en heeft als ongewenste bijwerking dat er zeepbellen ontstaan op financiële markten en kunstmatig hoge waarderingen voor bijvoorbeeld onroerend goed. Verder holt de lage rente de positie van levensverzekeraars en pensioenfondsen uit. En goedkoop of gratis lenen neemt bij banken en bedrijven de prikkel weg om te saneren.

Knot vindt daarom dat het tijd is voor „uitfasering” van de stimuleringsaanpak. Hij duidt het „onconventionele beleid in de vorm van het aankoopprogramma” aan als „onnodig zwaar geschut.” Conventionele instrumenten –en daarmee bedoelt hij de rentetarieven– „zijn in deze omstandigheden voldoende geijkt om prijsstabiliteit te borgen.”