In de Nijkerkse bibliotheek staan ”Niek van de bovenmeester”, ”Willem Wycherts” en ”Van de boze koster” naast ”Reis door de nacht” en deeltjes van de ”Goud-Elsje”-serie. „Onze speciale Callenbach-kast was vanmiddag voor een wat ouder echtpaar een feest van herkenning”, vertelt directeur Roel Zuidhof van de Bibliotheek Nijkerk. „O ja, zeiden ze, dat boek en dat boek hebben we aan onze kinderen gegeven, en dit was een geschenkje met Kerst. Ook de romans van Callenbach herkenden ze direct. Ze hadden er daarvan nog wat thuis staan.”

Dubbele exemplaren

De eerste boeken uit de Callenbach-kast zijn inmiddels uitgeleend. Via het landelijk catalogussysteem zijn er ook al exemplaren verstuurd naar leden van bibliotheken elders in het land. Welke titels het populairst zijn? Zuidhof vindt het nog te vroeg om dat te kunnen zeggen. De kast staat er net een maand.

De circa 400 boeken in de Callenbach-kast zijn dubbele exemplaren van de Callenbach-collectie van Museum Nijkerk. „Vrijwel wekelijks krijgen we uit het hele land boeken van uitgeverij Callenbach binnen”, zegt Yolijn van der Krol, een van de beheerders van de verzameling. „Daardoor kunnen we soms exemplaren die in mindere staat verkeren omruilen voor een mooier boek. Als we een titel al hebben, maken we er nu de bibliotheek blij mee.”

De Callenbach-collectie werd ruim veertig jaar geleden opgezet. Een van de initiatiefnemers was Foppe Witzel, toen hoofd van de C. J. van Rootselaarschool in Nijkerkerveen. De stichter van deze school, die in 1847 werd geopend, was de Nijkerkse hervormde predikant ds. C. C. Callenbach, ”de profeet van de Veluwe”. Zijn zoon G. F. Callenbach begon in 1854 een uitgeverij. De eerste titels waren preken van vader Callenbach. Van der Krol: „Die werden uitgegeven als ”leerredenen”. Daarvan hebben we er 150 in ons bezit.”

Uitgeverij Callenbach werd een van de belangrijkste uitgevers binnen protestants-christelijk Nederland. Ze bracht honderden zondagsschooluitgaven, kinder- en kerstboeken op de markt, deels in samenwerking met de Nederlandsche Zondagsschool Vereeniging. Tot de auteurs behoorden Hesba Stretton (”Jessica’s eerste gebed”), W. G. van de Hulst, Anne de Vries, K. Norel en P. de Zeeuw JGzn. Verzamelaars noemen de zondagsschoolboekjes van de uitgeverij om het uiterlijk van veel uitgaven ook wel ”rode ruggetjes”.

Romans

Callenbach gaf daarnaast veel christelijke romans uit, onder meer in de Nobelreeks, waarop lezers zich konden abonneren. Bekende titels zijn ”Bartje” van Anne de Vries en ”Sil de strandjutter” van Cor Bruijn. Bij Callenbach publiceerden verder theologen als Van Ruler, Berkhof, Van de Beek en Van Niftrik.

Een bestseller van de Nijkerkse uitgeverij was het Nieuw Bijbels Dagboekje van H.W.S. (H. W. Spiering). Ook verschenen er bij Callenbach boeken op het gebied van menswetenschappen (zoals ”Metabletica” van prof. dr. J. H. van den Berg) en pedagogiek. De uitgeverij bestaat niet meer, ze is opgegaan in een groter concern. Binnen uitgeverij Kok is ”Callenbach” nu de imprint voor kinder- en jeugdboeken.

Spoorlijn

Museum Nijkerk verzamelt de uitgaven van Callenbach omdat de uitgeverij een uitgesproken Nijkerks bedrijf was dat landelijke bekendheid genoot, aldus Witzel. „Callenbach heeft Nijkerk op de kaart gezet. Treinreizigers kwamen langs het pand van de uitgeverij aan de spoorlijn Amersfoort-Zwolle. „Hier komen de kerstboekjes vandaan”, stond er met grote letters op het gebouw.”

Ook Van der Krol en Witzel kennen de naam van de uitgeverij uit hun jeugd. „Op de zondagsschool kregen we een kerstboekje van Callenbach, met een sinaasappel erbij”, aldus Van der Krol, oud-hoofd documentatie van uitgeverij Elsevier. „We lazen Van de Hulst uiteraard. Ook ”Reis door de nacht” van Anne de Vries was heel geliefd. En de boeken van K. Norel – ”Knorel”, zeiden wij kinderen.” Witzel: „Als hoofd van de Van Rootselaarschool deelde ik natuurlijk met Kerst boekjes van Callenbach uit.”

Bijbelse plaatjes

Inmiddels bevat de museumcollectie 5900 boeken, inclusief herdrukken en luxe uitgaven. Aan titels heeft het museum er zo’n 3700. Van der Krol: „Onze schatting is dat Callenbach in totaal 4000 tot 4500 verschillende titels heeft uitgegeven. Het museum bezit 100 van de 170 jaarlijkse catalogi van de uitgeverij vanaf 1880. Die zijn nu gedigitaliseerd. We gaan ze nader onderzoeken. Daardoor kunnen we meer inzicht krijgen in wat we nog missen. Met herdrukken en luxe uitgaven erbij gaat het om bijna 10.000 boeken, nemen we aan. We zijn ook begonnen met het verzamelen van Bijbelse tekstkaarten en Bijbelse plaatjes die Callenbach uitgaf om op scholen en zondagsscholen aan de leerlingen te geven, bijvoorbeeld als beloning wanneer ze een Bijbeltekst hadden geleerd.”

De collectie breidt jaarlijks uit met zo’n 250 aanwinsten. „Circa 60 procent van de verzameling is kinderboek. De Nobelreeks hebben we compleet”, aldus Van der Krol. Het museum leent zijn boeken niet uit. Belangstellenden kunnen ze wel inzien. „Via de bibliotheek komen dubbele exemplaren nu breder beschikbaar. De Callenbach-kast biedt een goede doorsnee van het Callenbach-fonds. Ik heb er vandaag weer een aantal boeken uit de ”Marlieske”-serie aan toegevoegd.”