Wereldwijd heeft bijna een derde van de vrouwen te maken met partnergeweld, met name fysiek en seksueel geweld. In Nederland worden jaarlijks meer dan 12.000 mishandelde vrouwen en hun kinderen opgevangen in de vrouwenopvang.

Vrouwen die in de vrouwenopvang terechtkomen, hebben emotioneel, fysiek en seksueel geweld meegemaakt. Zij vormen een kwetsbare groep. Naast psychische problemen, hebben ze lage opleidingsniveaus en een lage arbeidsparticipatie. Vrouwen in de opvang verschillen in bijna alle opzichten van elkaar. In leeftijd, in culturele, etnische en religieuze achtergrond, in sociaaleconomische status, in persoonlijke en sociale relaties, in de beheersing van de Nederlandse taal en in de aanwezigheid van psychische problemen.

Ook hun zorgbehoeften lopen uiteen. Er zijn vier groepen te onderscheiden: een groep met veel en een groep met weinig zorgbehoefte, een groep met meer behoefte aan praktische hulp en een groep met zorgbehoeften gericht op de psychische gezondheid en empowerment. Het is van belang dat professionals in de vrouwenopvang in staat zijn deze behoeften bij vrouwen te herkennen. Het meerdere keren in kaart brengen van zorgbehoeften is aan te raden vanwege mogelijke veranderingen in de loop der tijd en omdat dit de vrouwen in staat stelt hun zorgbehoeften te prioriteren.

Herhaalgeweld

Wereldwijd zijn er maar weinig studies over de effectiviteit van interventies voor vrouwen in de opvang. Praktische belangenbehartiging met informatie en advies voor een betere toegang tot maatschappelijke voorzieningen, advocacy, is effectief. Net als een interventie gericht op sociale ondersteuning.

Psychologische interventies, zoals cognitieve gedragstherapie voor vermindering van depressieve en posttraumatische stress-klachten (PTSS), worden soms aangeboden in de vrouwenopvang. De effectiviteit ervan is nog niet bewezen, maar de eerste uitkomsten zijn veelbelovend.

Uit ons onderzoek kwam naar voren dat de geboden interventies tijdens en na de periode in de vrouwenopvang effectief zijn in het verbeteren van de psychische gezondheid, het terugdringen van herhaalgeweld en het verbeteren van toegang tot hulpbronnen. Het ging dan om interventies voor sociale steun en een betere toegang tot maatschappelijke voorzieningen en een groepsinterventie voor vergroting van de assertiviteit en het communicatief en probleemoplossend vermogen.

Maar er was ook cognitieve gedragstherapie voor het terugdringen van posttraumatische stresssymptomen en een interventie voor moeders en hun kinderen gericht op het vergroten van veiligheid en opvoedvaardigheden. Welke elementen van deze interventies positief bijdragen en welke soorten interventies voor wie het beste werken, is nog onduidelijk.

Veiligheid

De voornaamste functies van de vrouwenopvang zijn het bieden van veiligheid, het bieden van een omgeving voor herstel en het hervinden van de eigen krachten, en het bieden van ondersteuning naar een zo zelfstandig mogelijk en veilig leven. Vrouwen worden begeleid bij het vinden van werk en het opbouwen van ondersteunende netwerken.

Zowel de mishandelde vrouwen als de professionals vinden bij binnenkomst in de opvang het verzekeren van de veiligheid van zowel de vrouwen als hun kinderen de meest essentiële passende zorg. Voor de vrouwen zelf is dit de voornaamste reden om naar een vrouwenopvang te vluchten. Hulp bij het vinden van een huis en een persoonlijke en respectvolle benadering zien zij eveneens als relevante passende zorg. Minder prioriteit geven de vrouwen aan zorg gericht op de coördinatie en afstemming van de hulp en begeleiding met werken en leren.

Bepaalde soorten hulp moeten beschikbaar zijn voor alle vrouwen in de opvang, zoals praktische ondersteuning bij het krijgen van een huis en het regelen van de financiën en veiligheidsinterventies. De zorgbehoeften van vrouwen hebben betrekking op meerdere leefdomeinen. Er moet dus een integraal zorgaanbod zijn. Vrouwen kunnen veel stress ervaren als de materiële bestaansvoorwaarden in hun leven niet op orde zijn.

Screenen

Er is ook grote behoefte aan hulp bij psychische problemen. Desondanks bieden maar weinig vrouwenopvanginstellingen gespecialiseerde psychologische hulp. De verblijfsduur in de vrouwenopvang is vaak kort, waardoor er voor dergelijke interventies ook te weinig tijd is. Toch zijn psychologische interventies, met name gezien de hoge niveaus van depressie en PTSS bij de vrouwen, wel degelijk noodzakelijk.

De vrouwenopvang zelf of externe organisaties kunnen deze behandelingen bieden en moeten ze continueren nadat vrouwen de opvang hebben verlaten. Met een screening van de meest voorkomende psychische klachten kan men kijken of er behoefte is aan extra psychische hulp in de opvang. Professionals kunnen op basis daarvan beter passende hulp kiezen of ernaar doorverwijzen.

Goed netwerk

Een belangrijke interventie voor mishandelde vrouwen is het uitbreiden van hun sociale netwerk. De ondersteuning vanuit hun sociale netwerken is vaak beperkt vanwege de controle van de gewelddadige partners en het isolement waarin de vrouwen verkeren. Het is van wezenlijk belang hen te helpen met het opbouwen en onderhouden van een stabiel en duurzaam sociaal netwerk, temeer omdat vrouwen die hulp van familie en vrienden ontvangen meer geneigd zijn om professionele hulp te zoeken. Zo’n netwerk is noodzakelijk om na het verblijf in de opvang zelfstandig en in veiligheid te kunnen leven.

Behoeften

Inzicht krijgen in wat vrouwen passende hulp vinden in de vrouwenopvang is een belangrijk begin van een werkzame interventie tijdens hun verblijf. Het is essentieel om van vrouwen zelf te horen, ook van degenen die de vrouwenopvang hebben verlaten of een behandeling hebben beëindigd, in hoeverre hun zorgbehoeften zijn vervuld, hoe relevant de hulp was voor hun leven en welke obstakels zij ervoeren bij het krijgen van de hulp. Dan kan iedere mishandelde vrouw in de vrouwenopvang zorg op maat krijgen op basis van een passende mix van veiligheid, hervinden van de eigen kracht en ommekeer naar een veilig en zo zelfstandig mogelijk bestaan.

De auteur is senior wetenschappelijk onderzoeker bij Impuls, onderzoekscentrum maatschappelijke zorg van het Radboudumc. Dit artikel is gebaseerd op haar proefschrift ”Abused women in Dutch women’s shelters. Profiles, care needs, appropriate care and effective interventions”, Radboud Universiteit Nijmegen, 2016. Eerder verscheen dit artikel op socialevraagstukken.nl