Van de ene vreemde ervaring, rol je zomaar in de volgende. Terwijl je je haar staat te fatsoeneren tikken er ineens rondom je niet minder dan 39 metronomen. In elk mogelijk ritme één: hard, irritant en chaotisch. Dit is de Engelse kunstenaar Martin Creed (1968). Deze tentoonstelling is niet alleen zijn werk; het is Creed zelf. Het is alsof hij je op de huid zit, in je hoofd kruipt of naast je staat. En, schrik niet, hij is ook fysiek aanwezig, in de sculptuur van zijn eigen haar. Een bosje krullen op een sokkel.

Op afstand wist Creed de opbouw van deze tentoonstelling uitstekend te regisseren, vertelt museumdirecteur Susanne Swarts. „Alles moest worden aangebracht volgens de regels van Martin Creed. Ik dacht er tijdens het opbouwen van de tentoonstelling over om naar huis te gaan. Soms was ik zó gefrustreerd. Over onze schouder keek Rob, medewerker van Martin Creed, mee om ervoor te zorgen dat alles volgens Martin Creeds regels zou gebeuren. Als ik het dan wilde aanpassen schudde hij van nee.”

Dat overkwam Swarts onder meer bij de wandschildering ”Work. No. 2482”. „De breedtes van de vlakken worden gedicteerd door de afmeting van de doorsneeverfrollers. Op de lange wand kun je de aanzet van de verfroller zien, omdat de schilder de roller door de verf moest halen of omdat zijn arm niet ver genoeg kon reiken. Dat maakt dat het eenvoudige gegeven van een reeks gele banen niet zo simpel is als het lijkt. Want volgens de regels van Creed mag de roller maar één keer over de muur. De streep wordt dus nooit egaal geel. Daarmee liet hij ons ervaren wat het is om te leven met dwangmatigheid. En Rob stond ons met een brede grijns aan te kijken.”

Creed kampt met dwangneuroses, fobieën en ernstige keuzestress. Swarts: „Bij de eerste ontmoeting hier in het museum bood ik hem water of wodka aan, omdat de vraag „Wat wil je drinken?” voor hem te ingewikkeld is. Voor jou en mij heel normaal, voor Martin een onmogelijke keuze.”

Bij de opening van de tentoonstelling in Wassenaar ontbrak ook het vrijwel altijd aanwezige blokje kaas, want Creed heeft een fobie voor het oer-Hollandse product. „Hij vind het vreselijk als mensen een blokje kaas pakken en daarna hun vette vingers afvegen aan hun dijen. Hij gebruikt er de zelfbedachte term ”cheesethighs” –kaasdijen– voor”, vertelt Swarts. „Martin Creed kan er volledig door dichtslaan, of juist boos of agressief worden.” Hoe irritant zo’n fobie kan zijn, blijkt uit het werk ”Cheese”, dat in neonletters aan het plafond hangt. Voortdurend knippert het blauwe licht in de ruimte; vooral voor wie het wil negeren, is het ergerlijk aanwezig. „Zijn dwangneurose brengt Creed tot deze productie”, weet Swarts. „Hij blijft idiote dingen tot in het oneindige herhalen en wil controle blijven houden.”

Toch zit er in Creeds werk ook een lichte noot. Zo staat er in Wassenaar een piramide van toiletrollen, zij het dat die dan wel weer ontstaan is uit frustratie bij de maker. Creed kreeg het niet voor elkaar om bij zijn accountant zijn dagelijks toiletpapier te declareren. Daarom besloot hij tot de bouw van een piramide van niet minder dan 1347 rollen van Andrex Natural Pebble –het gangbare Engelse veegpapier– om het zo toch te kunnen declareren. Creed, ooit gevraagd naar zijn drijfveren, zei toen: „Just thought it was fun to do”; hij doet het omdat hij er plezier in heeft.

Creeds werken worden her en der in de wereld opgebouwd, waarbij een museum of galerie zelf moet zorgen voor de materialen. Zo kan het zijn dat de wc-rollenpiramide in Wassenaar staat en tegelijkertijd ook in Londen. Titels geeft Creed niet aan zijn kunst, wel nummers. „Maar”, zegt Swarts: „nummer 1 en 2 bestaan niet. Dat kan volgens hem niet, want dan gaan mensen denken dat die werken belangrijker zijn dan de rest.”

Creed plaatst zichzelf niet in een context om positie in de kunstgeschiedenis in te nemen, vindt Swarts. Toch kost het weinig moeite een link te leggen tussen hem en Pierro Manzoni, die vlak voor zijn dood een honderd pagina’s tellende blanco catalogus van zijn werk uitgaf, of Jackson Pollock, die vooral verf van de kwast laat druipen, en wellicht zelfs tussen hem en Piet Mondriaan. Het is in elk geval zonneklaar dat Creed, die in 2001 de toonaangevende Turner Prize won, een conceptueel kunstenaar is. Het winnen van die prijs zorgde in 2001 voor de nodige ophef. Zijn werk bestond uit verlichting in een museumzaal die elke vijf seconden aan en uit ging. Weliswaar was dat het toppunt van conceptuele kunst, maar voor een verontwaardigde bezoeker reden om eieren tegen de muur te gooien.

Maar Creed gaat onverstoorbaar door. Conceptuele kunst heeft zich immers bewezen, na Sol LeWitt, Joseph Kosuth en Marcel Duchamp. En door Creeds decreet dat kunst niet op de gebruikelijke hoogte van 1,65 meter moet hangen, maar op 1,39 meter, kruipt zijn kunst niet alleen in je hoofd, maar raakt hij ook je hart.

Museum Voorlinden

Op een eeuwenoud landgoed, gelegen in het groen en vlak bij de kust, werd op 11 september 2016 in Wassenaar Museum Voorlinden geopend. Een modern gebouw herbergt de zogeheten Caldencollectie: een verzameling moderne en hedendaagse kunst, bijeengebracht door Joop van Caldenborgh. Het museum is uniek vanwege zijn ligging, de twintig daglichtzalen, het voor bezoekers zichtbare restauratieatelier en de strakke vormgeving, zowel vanbuiten als vanbinnen. De afwerking is strak en minimalistisch; de informatie bij kunstwerken minimaal. Een titel en naam volstaan. Wie meer wil weten, leze de informatiegids. Ook kinderen vermaken zich in dit museum, daar zorgen kunstwerken zoals het ‘zwembad’, de reuzenmensen en de muizenlift wel voor.