Een stoet havenwerkers loopt langs het Europees Centrum voor Solidariteit. Dat museum, een kolossaal bouwwerk van rossig metaal, is verrezen op de plaats waar ooit een beroemd geworden scheepswerf was. Nu werken de mannen op een werf even verderop. Ze keren huiswaarts en passeren de oude, historische poort.

Lech Walesa werkte in de jaren 70 en 80 nog achter dezelfde poort, en was aanvoerder van de beweging Solidariteit (Pools: Solidarnosc), die aanvankelijk uit collega’s op de werf bestond. De havenwerkers legden met stakingen de basis voor het omvallen van het communisme. Aanvoerder Walesa zou de Nobelprijs voor de Vrede krijgen en vervolgens de eerste democratisch verkozen president van bevrijd Polen worden.

Van zijn heldenstatus is op de scheepswerf niets over. „Wij voelen ons bedrogen”, vertelt Marek. „Walesa had als president ons leven beter moeten maken, maar hij heeft alleen zichzelf verrijkt.”

De voormalig aanvoerder staat steeds wankeler op zijn sokkel. De naam Walesa staat inmiddels ook voor ”Bolek”. Dat is een codenaam die hij kreeg van de communistische geheime dienst. De elektricien werkte in de jaren 70 als informant, zo blijkt uit documenten waarvan het Instituut voor Nationale Herinnering heeft vastgesteld dat ze authentiek zijn. Hij zou collega’s hebben verraden – vele jaren vóór de gloriedagen van Solidariteit. Walesa beweert dat zijn handtekening is vervast.

Dat wordt zelfs door medestanders niet geloofd. Vooral op de scheepswerf, bij zijn oude maatjes, is hij weinig geliefd. Zijn naam resulteert steeds in dezelfde reactie: eerst een twijfelend gemor, dan schouders die worden opgehaald, vergezeld met een afkeurend armgebaar. „Niemand mag Walesa hier nog”, zegt Mateusz, een fors gebouwde twintiger. „Oudere collega’s zeggen dat hij aan het einde alleen nog alcohol dronk en met de hoge mannen aanpapte.”

Uit de woorden klinkt afgunst, maar dat heeft ook te maken met de scheve verdeling van rijkdom. Polen kent de grootste inkomensongelijkheid van Europa. Natuurlijk: de transformatie na de overwinning van Walesa heeft veel positieve effecten gehad. Er kwamen hypermoderne winkelcentra en snelwegen. De economie floreert.

Ironisch genoeg gaat de vooruitgang juist aan de scheepswerkers voorbij. „Iedereen is er beter van geworden, behalve wij”, zegt Mateusz. „Collega’s die vroeger gingen staken, zeggen dat het allemaal voor niets is geweest.”

Hij legt uit dat niemand graag negatief praat over Walesa. Dat gebeurt meestal eufemistisch. „Hij heeft een grote plek in de geschiedenis. Dat mooie plaatje willen we niet laten instorten, maar hier op de scheepswerf houden we niet van hem.”

Titanenstrijd in Poolse politiek

Het compromis dat de Poolse vakbond Solidariteit in 1989 sloot met de communistische leiders zorgde voor een vreedzame omwenteling. Maar het was ook de aanleiding voor een titanenstrijd die nog altijd woedt in de Poolse politiek. Sinds de rondetafelgesprekken van 1989 is Solidariteit uiteengevallen in verschillende stromingen en partijen, met Jaroslaw Kaczynksi en Lech Walesa recht tegenover elkaar.

Na de revolutie werden veel staatsbezittingen geprivatiseerd. Daarna explodeerde de werkloosheid en klapte de economie in elkaar. De huidige regeringspartij Recht en Gerechtigheid (PiS) vindt dat de rondetafelgesprekken een farce waren waarbij de elite van Solidariteit –inmiddels meer een lobbyclub dan een arbeidersbeweging– en de communisten zich hebben verrijkt.

PiS is bezig met een zuivering. Volgens partijleider Jaroslaw Kaczynski wordt het Poolse volk nog steeds heimelijk geregeerd door communisten. Ook Lech Walesa komt aan de beurt. Kaczynski was tijdens Walesa’s presidentschap nog zijn rechterhand, maar een pijnlijke breuk volgde. Sindsdien is het oorlog. Nu Kaczynski kan bewijzen dat Walesa inderdaad de informant ”Bolek” van de geheime dienst was, heeft hij zijn eerste veldslag gewonnen.

Experts wijzen op verzachtende omstandigheden. Bovendien koos Walesa tien jaar later de goede kant, zeggen ze. Zo is Walesa het toonbeeld van de verdeeldheid in de Poolse bevolking: enkel voor- of tegenstanders, terwijl het grijze midden ontbreekt.