„Ik ben als minister van Defensie uiteindelijk verantwoordelijk. Ik neem die verantwoordelijkheid en ik bied Irakezen die zijn mishandeld mijn diepste verontschuldigingen aan. Ik stel voor dat zij voor hun lijden schadeloos worden gesteld”, aldus de bewindsman.

Rumsfeld moest vrijdag verschijnen voor de defensiecommissies van de Amerikaanse Senaat en van het Huis van Afgevaardigden. Parlementariërs wilden van hem weten waarom defensie al maanden en maanden op de hoogte was van de schandalen en desondanks weinig actie had ondernomen. Wat de volksvertegenwoordigers vooral stak, was het feit dat de bewindsman de omvang van wat sommigen de ”public relations catastrofe” noemden voor het Congres verborgen had gehouden.

Rumsfeld en zijn topadviseurs benadrukten bij herhaling dat het in Irak ging om het wangedrag van enkele militairen. Herhaaldelijk spraken zij van „incidenten” die niet representatief waren voor het beleid van het leger. Zij benadrukten bovendien dat defensie na de eerste meldingen in actie was gekomen, dat er onderzoeken waren ingesteld, dat verschillende figuren waren overgeplaatst en dat enkelen al was aangezegd dat zij voor de krijgsraad moesten verschijnen.

Verschillende senatoren zetten vraagtekens bij dit beeld van een effectief reagerend militair apparaat. Senator Edward Kennedy wees erop dat het Rode Kruis, het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington en de door de Amerikanen benoemde Voorlopige Bestuursraad in Irak al in de loop van vorig jaar aan defensie hadden gevraagd om iets te doen aan de wantoestanden, niet alleen in de Abu Ghraib-gevangenis in Bagdad maar ook in andere gevangenkampen in Irak.

Rumsfeld kondigde in dit verband aan dat hij een onafhankelijke commissie zal benoemen die zich over de hele affaire buigt. Daarbij gaat het niet alleen om de behandeling van gevangenen in Irak en in Afghanistan, maar ook om de vraag of zijn ministerie effectief heeft gereageerd op deze crisis. Rumsfeld wees er verder op dat de leiding van de Abu Ghraib-gevangenis en van alle andere gevangenkampen in Irak is vervangen. De nieuwe commandant is generaal Geoffrey Miller, voormalig commandant van Camp Delta, de gevangenis binnen de Amerikaanse basis Guantanamo Bay op Cuba waar ongeveer 600 buitenlanders gevangen worden gehouden.

Millers rol in de hele affaire is echter omstreden. Volgens sommige persberichten heeft hij ongeveer zes maanden geleden enkele van zijn ’specialisten’ van Cuba naar Irak gestuurd om daar te adviseren over het ’prepareren’ van gevangenen voor ondervragingen. Het is precies dit aspect van het beleid dat heeft geleid tot het wangedrag van een aantal bewakers. „Wie was precies voor dit beleid verantwoordelijk?” wilde senator John McCain weten. Rumsfeld ontweek de vraag door een blauwdruk te schetsen van de commandostructuur van defensie. McCain toonde zich niet tevreden met dit antwoord.

„Naast militaire verantwoordelijkheid gaat het hier duidelijk ook om politieke verantwoordelijkheid. Door deze op zich te nemen beschermt Rumsfeld president Bush, die uiteindelijk verantwoordelijk is voor het succes of het falen van de Irak-operatie. Het lijkt mij iets te vroeg om te beoordelen of Rumsfeld uiteindelijk zelf niet het politieke slachtoffer wordt van deze affaire”, meent politiek analist Stephen Moore van het Cato Research Institute in Washington.

Is het mogelijk dat Rumsfeld in laatste instantie moet opstappen als uiterste consequentie van de gevolgen van deze affaire? „Acht u dat mogelijk?” wilde senator Evan Bayl van Rumsfeld weten. „Dat is mogelijk”, was het laconieke antwoord van Rumsfeld. Verschillende senatoren wezen erop dat defensie had geprobeerd de publicatie door CBS van de beruchte foto’s over de mishandelingen te verhinderen.

Amerika’s hoogste militair, generaal Richard Myers, voorzitter van de verenigde chefs van staven, benadrukte dat hij CBS had gevraagd om de publicatie van de foto’s „tijdelijk uit te stellen.” Er was volgens hem geen sprake geweest van het „verhinderen” van de publicatie. „Door het parlement niet in te lichten en publicatie van de foto’s te vertragen hebt u precies het omgekeerde bereikt van wat u wilde. U hebt een schandaal gecreëerd dat de geloofwaardigheid van Amerika wereldwijd ondermijnt. Niet alleen nu, maar voor jaren en jaren in de toekomst”, aldus een duidelijk geïrriteerde senator Mark Dayton aan het slot van hoorzitting van de Senaat.