Aan de hogeschool VIAA was er vorige week een conferentie (RD 19-1) over de mogelijkheid om in Nederland net als in andere landen diaconaal verpleegkundigen te gaan inzetten. Diaconaal verpleegkundigen of kerkelijke zorgcoördinatoren zijn verpleegkundigen die binnen de kerkelijke gemeente, betaald of vrijwillig, voorlichting geven, werken aan preventie en een coördinerende taak hebben bij zorgverlening. Zij verrichten geen verpleegkundige handelingen.

De diaconaal verpleegkundige is wat mij betreft een kans voor christelijke zorg. In de eerste plaats kan de diaconaal verpleegkundige een oplossing zijn voor christenen die graag holistisch willen werken. De diaconaal verpleegkundige heeft namelijk veel minder te maken met de scheiding tussen geloof en werk zoals die kan optreden in reguliere verpleegkundige beroepen. Hij of zij kan zorg bieden voor zowel lichaam als ziel.

Ten tweede kan de diaconaal verpleegkundige ervoor zorgen dat kerken en zorgorganisaties weer op elkaar betrokken raken. Hij of zij onderhoudt vanuit de kerk relaties met zorgorganisaties en probeert binnen de kerk leden enthousiast te maken voor christelijke zorg.

In de derde plaats zie ik de diaconaal verpleegkundige als een innovatie waarmee de christelijke zorgsector zich kan onderscheiden. De diaconaal verpleegkundige zorgt er namelijk voor dat er in de zorg integraal en expliciet aandacht is voor de zingevingsdimensie en voor de betrokkenheid van sociaal-maatschappelijke verbanden. Dat zijn bij uitstek zaken die aansluiten bij een christelijke visie op de mens. De mens is namelijk niet alleen materie. De mens is een zingevend wezen die reflecteert op de zin der dingen, en niet het minst op de zin van het eigen bestaan, zeker waar die sociaal, fysiek en emotioneel wordt bedreigd.

Het christelijke geloof kan ook een antwoord zijn op de vraag naar de zin der dingen. Behalve dat de mens meer is dan zijn lichaam, geldt vanuit een christelijke levensvisie dat de mens nooit mens op zichzelf is. Hij is altijd mens in relatie tot anderen. Door het betrekken van de kerkelijke gemeenschap bij het verlenen van zorg wordt er recht gedaan aan de sociale verbanden waar zorgvragers onderdeel van zijn en waar zij veel steun van ervaren.

Kortom, er ligt hier een kans voor kerken en zorgorganisaties om actueel present te zijn. Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Daarom ook een paar kanttekeningen.

Samaritaan

Als kerken met een diaconaal verpleegkundige gaan werken en gaten willen opvullen die de reguliere zorg of de overheid laten ontstaan, moet zij niet vergeten de overheid te blijven aanspreken op haar eigenstandige, christelijke verantwoordelijkheid om structurele problemen aan te pakken. Het is prima dat de kerk als de barmhartige Samaritaan mensen opraapt die in de goot belanden, maar als er iets structureel mis is, moet de overheid hierop worden aangesproken.

Als kerken zich expliciet op het terrein van de zorg gaan begeven, moeten zij bovendien goed beslagen ten ijs komen. Een goed doordachte theologie van zorg is dan gewenst. Hoe zien we de mens? Hoe zien we zorg? Hoe staan we tegenover lijden? Tegenover (gebeds)genezing?

Er zijn hier in christelijke kring gelukkig al verschillende aanzetten toe gegeven, maar verdere doordenking en toerusting zijn hier gewenst. Niet het minst om te voorkomen dat kerken negatief in het nieuws komen omdat er door onprofessioneel of onverantwoord geestelijk optreden mensen beschadigd zijn en daarmee de figuur van de diaconaal verpleegkundige in een negatief daglicht komt te staan.

Zorgvuldig

Dit brengt mij meteen ook bij het punt dat we zorgvuldig moet zijn met het introduceren van de diaconaal verpleegkundige. Net zoals in andere landen dient men hen grondig te scholen en dient er goede supervisie en kerkelijke inbedding te zijn.

Het is ook belangrijk dat kerken er goed over nadenken of de inzet van een diaconaal verpleegkundige in hun situatie gewenst en mogelijk is. Het is namelijk wel weer een extra taak voor de kerk. Sommige gemeenten staan in de overlevingsstand, andere zijn net begonnen om hun leden vaker in te zetten in de buurt, terwijl in weer een andere context christenen elkaar al zo goed weten te vinden dat een diaconaal verpleegkundige niet veel toevoegt.

Mijn voorstel is dat er komende tijd pilots worden gehouden waarin zorgorganisaties en kerken samen gaan oefenen met het idee van de diaconaal verpleegkundige. Uiteraard moet dit alles deskundig worden begeleid en geëvalueerd, maar dat is wel besteed aan de Rene van Leeuwen en Bart Cusveller van VIAA, die de diaconaal verpleegkundige in Nederland hebben geïntroduceerd.

De auteur is associate lector christelijke professie aan de Christelijke Hogeschool Ede, mede namens Lelie zorggroep. Hij doet onderzoek naar de christelijke identiteit van zorginstellingen, in het bijzonder die van Lelie zorggroep. Dit artikel is een bewerking van de lezing die hij vorige week woensdag hield tijdens de werkconferentie “Komt een verpleegkundige bij de kerk”.