De herdenking van 500 jaar Reformatie levert niet alleen een stroom aan boeken op, maar ook een speelfilm. Donderdag ging ”Storm. Letters van vuur” in première, een thrillerachtige jeugdfilm die zich afspeelt in zestiende-eeuws Antwerpen. Mede-initiatiefnemer is Refo500, het platform dat de grote Reformatieherdenking van dit jaar voorbereidt.

Het verhaal draait om een brief van Maarten Luther die in het diepste geheim in Antwerpen gedrukt moet worden. Klaas Voeten neemt de opdracht aan. De zojuist aangetreden inquisiteur van de Scheldestad krijgt er echter lucht van en laat een inval doen bij de drukkerij. Voeten wordt gearresteerd, maar zijn zoon Storm weet met het zetsel te ontsnappen.

Geholpen door een weesmeisje dat in geheime gangen (ruien) onder de stad leeft, ziet de jongen kans Luthers brief uiteindelijk te publiceren én redt hij zijn vader van de brandstapel.

Het verhaal is beslist spannend en de beelden van historisch Antwerpen zijn ronduit spectaculair. Maar de makers hebben het onderwerp wél onbeschroomd naar hun hand gezet. Wie verwacht dat de film inzicht geeft in het gedachtengoed van Luther en duidelijk maakt waar het in de Reformatie wérkelijk om draaide, komt bedrogen uit. Regisseur Dennis Bots laat daar ook geen misverstand over bestaan. „Tekstschrijver Karen van Holst Pellekaan en ik vonden allebei dat het niet over de Reformatie moest gaan, maar vooral ook over de vrijheid van meningsuiting en geloof, wat een direct gevolg daarvan was.”

Als deze moderne begrippen onbekommerd worden teruggeprojecteerd op de vroege zestiende eeuw, krijgt het verleden een a-historische inkleuring.

Het beeld dat uit de film naar voren komt is dat het de hervormers in de eerste plaats te doen was om het recht om in vrijheid hun geloof te mogen uitoefenen. „Iedereen moet in vrijheid kunnen geloven”, zou Luther het in zijn verboden brief aan de Antwerpenaren hebben willen voorhouden.

Het komt ook wat wonderlijk over als wordt beweerd dat de vrijheid van meningsuiting in Europa in deze periode „sterk onder druk” stond; alsof de situatie in de eeuwen ervóór zoveel beter was.

Storm Voeten krijgt op een gegeven moment Luthers ”De vrijheid van een christen” uit 1520 in handen. De jongen leest erin, maar opvallend genoeg krijgt de kijker niets mee van de inhoud. Het lijkt de filmmakers alleen te doen om de titel, die hun eigen visie mag onderstepen. Dat Luther heel andere opvattingen had over ”vrijheid” blijft in nevelen gehuld. In het boekje schrijft de reformator onder meer: „Tot deze heerlijkheid komt de mens stellig niet door enig werk, maar alleen door het geloof. Hieruit kan ieder mens, wie ook, met heldere blik opmerken hoe een christen van alle dingen vrij is en boven alle dingen verheven, zo dat hij geen goede werken nodig heeft om een gerechtvaardigde en behoudene te worden. Want het geloof geeft hem dit alles in rijke en overvloedige mate.”

Deze zuiver reformatorische noties komen in de film verder ook niet uit de verf. De strijdpunten met Rome gaan over de (te dure) aflaat, de macht van de paus, de heiligenverering, de Mariadevotie, het verbranden van boeken en van ketters. Allemaal zaken die weliswaar een (belangrijke) rol speelden, maar niet het wezen van de Hervorming uitmaakten.

Bij de film is lesmateriaal ontwikkeld voor leerlingen in groep 7 en 8 en voor brugklassers. Ook daarin wordt voortgeborduurd op het vrijheidsthema: „De kerk verbood Luther om voor zijn mening uit te komen. Vrijheid van meningsuiting betekent juist dat iedereen zijn eigen mening mag hebben en daar ook voor uit mag komen. Dat is niet overal vanzelfsprekend.”

De Reformatie was een beweging van het Woord. Een speelfilm is niet het meest geëigende middel om dat voor het voetlicht te brengen. Híer had toch een spade dieper gestoken kunnen worden.