Verkiezingsbeloften doen, vergt behoedzaamheid; die les heeft premier Rutte wel geleerd. Op veel eerdere toezeggingen, over fikse arbeidskortingen voor werkenden en steunpakketten voor de Grieken, moest hij terugkomen. Eén nieuwe belofte kon er zondag toch nog af. Een coalitie waarin VVD én PVV samen vertegenwoordigd zijn, is uitgesloten, aldus Rutte zondag in het tv-programma Buitenhof.

Ruttes waarschuwing is duidelijk: een stem op Wilders is een verloren stem. Eerder, namelijk eind augustus, fulmineerde de VVD-leider al tegen schreeuwers aan de zijlijn „op wie geen samenleving valt te bouwen.” Die uithaal werd alom gezien als poging om de nette en redelijke PVV-stemmers te verleiden zich alsnog bij de VVD aan te sluiten.

Ruttes coalitiebelofte van zondag is een tweede poging daartoe, en bewijst impliciet dat een overwinning van Wilders ook binnen de VVD steeds nadrukkelijker als reëele optie wordt gezien.

Morele revolutie

CDA-leider Buma noemde Wilders zaterdag niet bij naam, maar liet eerder al weten de PVV uit te sluiten als medecoalitiepartner. Rutte kreeg van de CDA-leider de volle laag. Diens optreden, verdiepte de morele crisis waarin Nederland verkeert, aldus Buma. Een morele revolutie, in te leiden door het CDA, is nodig om verder verval tegen te gaan.

Buma’s zelfvertrouwen is merkbaar gegroeid. Het CDA blijft bij de keus voor een aanvallende campagne waarin Rutte als premier van het land wordt uitgedaagd. De peilingen zijn nog weinig moedgevend, „maar in de laatste weken kan er nog veel veranderen”, sprak CDA-Kamerlid Heerma zaterdagavond hoopvol.

Voor een vergelijkbare aanpak als Buma opteert ook PvdA-leider Asscher. „Wij moeten een sociaal en fatsoenlijk alternatief bieden voor een coalitie van Wilders en de VVD, nu er overal in Europa politici aan de poorten rammelen met een giftige cocktail van angst, haat en verdeeldheid”, speechte hij zondag. Duidelijk is dat het in de campagne als het aan CDA en PvdA ligt best weer over het herstel van waarden mag gaan. In de peilingen blijft de PvdA overigens afstevenen op een draconisch verlies.

Met een meewarig „Ik dacht de SP zichzelf al buitenspel had gezet” liet Rutte verder weten de socialisten niet meer als een echte bedreiging te zien. Vermoedelijk terecht. SP-partijleider Roemer zei zaterdag de VVD uit te sluiten als coalitiepartner, maar die keus maakte SP-partijvoorzitter Meyer in november al bekend.

Roemers uitspraak markeerde dan ook vooral dat de SP zich, anders dan in 2012, weer het liefst presenteert als de actiepartij. Wie de mouwen wil opstropen in de strijd voor een socialer Nederland kan prima bij de SP terecht. Regeringsaspiraties heeft de partij niet meer.

Echt concreet wordt de campagne vermoedelijk pas op 16 februari; de dag van het eerste, grote tv-debat bij RTL4. Dat debat moet duidelijk maken of het CDA en PvdA nog lukt om met hun pleidooien voor „een nieuw patriottisme” iets te forceren. Maar dé vraag die alle lijsttrekkers en hun campagneteams door het hoofd zal spelen, is: Hoe nu verder met de PVV?