Onze samenleving heeft trekken van de persoonlijkheidsstoornis borderline, zo schreef De Wachter in 2010 in zijn boek ”Borderline Times”. Kenmerken van borderline zijn angst, depressiviteit en verwardheid. De reden voor het ontstaan deze stoornis kan zijn dat iemand niet in staat is zich te hechten. Dat kan weer het gevolg zijn van pijn uit het verleden, de afwezigheid van aandacht en liefde bijvoorbeeld.

In een tweede boek ”Liefde: een onmogelijk verlangen” (2015) wijst De Wachter op het belang van langdurige, liefdevolle relaties. Hij stelt dat duurzame verbondenheid tussen mensen nog steeds mogelijk is. En ook nodig is.

Het nieuwste boek van de Vlaamse psychiater, met de passende titel ”De Wereld van De Wachter” is een analyse van de huidige samenleving. Veel van zijn waarnemingen en gedachten zijn niet nieuw. Ze zijn ook te lezen in kritische beschouwingen van theologen en filosofen over onze samenleving. Heel wat van de opmerkingen van De Wachter zouden zo uit de koker kunnen komen van christenfilosofen als Egbert Schuurman, Henk Jochemsen, Marc de Vries en anderen.

Afscheid

De Wachter is zich zeer welbewust van het godsdienstloze karakter van de hedendaagse samenleving. Hij brengt dat punt regelmatig ter sprake. Volgens De Wachter heeft dat alles te maken met het afscheid van God en van het paradijs, dat na dit leven wacht. We scheppen nu ons eigen paradijs.

We richten ons nu geheel en al op onszelf. Wij moeten onszelf goed positioneren ten opzichte van anderen. En het is afhankelijk van onze eigen inspanningen of we daarin slagen. Dat sleutelen aan onszelf gaat ver. Door middel van plastische chirurgie bepalen we hoe ons ideale lichaam eruit dient te zien. Maar ook maken we onze eigen identiteit door onze profielen op de sociale media.

In dat streven naar een perfect zelf, past het onvolmaakte niet meer. De fantasie over een aards paradijs schrijft voor dat alles leuk moet zijn. Dat is zo’n sterke gedachte dat tegenslag, moeite en pijn onbestaanbaar zijn. Voor het onvolmaakte, ook in onszelf, is geen plaats. We gaan de confrontatie daarmee uit de weg. En als die zich voordoet, hebben we er geen woorden meer voor en raken we geheel ontregeld. We weren met des te meer ijver alle ongemak uit het leven, dat maar altijd moet doorgaan.

Zingeving

Het meest opmerkelijke aan het boek van De Wachter is wel dat hij zo onomwonden uitspreekt dat de mensheid zingeving nodig heeft. Het kan niet zijn dat we geen levensdoel hebben. Om het met zijn woorden te zeggen: „Zonder zin is het leven onleefbaar, ook in een seculiere samenleving. Zonder zin worden we ziek.”

De zingevende kaders zijn we kwijtgeraakt. Dat is wat postmodernisme heet: de afschaffing van de grote verhalen van het christendom, communisme, socialisme en nu misschien –door het populisme– ook nog het liberalisme. Nu die zingevende kaders zijn weggevallen, gaan we naarstig op zoek naar iets anders. Dat is heel vaak toch onze zelfverwerkelijking geworden, waarbij geld verdienen voorop staat. Dat geld helpt ons om iemand te worden.

Wat is het middel tegen de ziekte van het gebrek aan zin? Is er een andere inrichting van de samenleving nodig, een tegencultuur? De Wachter noemt elementen die daarbij passen. Hij wijst op die kleine dingen die qua waarde niet in geld zijn uit te drukken. Bijvoorbeeld als het gaat om vrijwilligers die zich belangeloos voor hun naaste inzetten. Hij wijst verder op de noodzaak om hoop te hebben. Met die hoop kunnen we bijvoorbeeld vluchtelingen daadwerkelijk een toekomst bieden.

De Ander

Een laatste element van een andere samenleving is dat we met het onvolmaakte leren leven. En dat we verdriet een plaats kunnen geven en onszelf de tijd gunnen om (in stilte) na te denken. Tekenen van de wens tot een ander leven ziet De Wachter bij een jongere generatie die niet meer zo materialistisch is ingesteld.

De Wachter verwacht veel van het verantwoordelijkheidsbesef dat opbloeit als mensen elkaar echt in de ogen kijken en zich elkaars lot aantrekken. Hij ontleent zijn inspiratie op dat punt voor een belangrijk deel aan de Joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995). Bij Levinas speelt de Ander een grote rol. Het is de Ander die met zijn blik mij bewust maakt van mijn verantwoordelijkheid ten opzichte van hem of haar. Levinas schrijft de Ander met een hoofdletter, maar bedoelt daar niet God mee. Of toch wel, maar voor hem verschijnt God in de naaste.

Verdieping

De analyse van De Wachter is raak. De grote vraag die hij achterlaat is: en wat nu? Graag wil ik de tekenen van hoop zien die hij schetst. Die zijn er ook wel. Mensen helpen elkaar soms toch meer dan je op het eerste gezicht zou verwachten. Toch denk ik niet dat de Ander, als naaste, in het algemeen gesproken zo’n appel op de omgeving uitoefent dat de dingen over de hele linie veranderen. Als dat het geval zou zijn, had de wereld er al anders uitgezien.

Daarom vraagt het boek van De Wachter om een verdieping van de diagnose. Het vraagt om de erkenning dat we het er als mensheid niet goed van afgebracht hebben en hulp nodig hebben van buiten de menselijke soort. Inderdaad van God, Die deze wereld bezocht.

Dat houdt ook een opdracht in voor hen die deze God (menen te) kennen. Zij kunnen de boeken van De Wachter gebruiken in hun contacten met zoekers naar zin. Zij moeten nadenken hoe de Bijbel spreekt over de vervreemding van God en van elkaar. En hoe zij het Evangelie tot balsem kunnen doen zijn voor een verwonde en zieke samenleving.

Boekgegevens

”De Wereld van De Wachter”, Dirk De Wachter; uitg. Lannoo, Arnhem, 2016; ISBN 978 94 014 3289 4; 189 blz.; € 19,90.