Aan de Vrije Universiteit te Amsterdam heeft vrijdag de inauguratie plaats van prof. dr. John Behr uit New York. Behr (1966) is een Britse Oosters-orthodoxe priester en decaan van het Orthodoxe Theologisch Seminarie van de Heilige Vladimir in New York, waar hij patristiek doceert. Behr is sinds 1 september voor één dag in de week hoogleraar orthodoxe theologie aan het Amsterdams Centrum voor Orthodoxe Theologie (ACOT) van de faculteit godgeleerdheid van de Vrije Universiteit Amsterdam. Dr. Bakker is directeur van dit centrum en in het dagelijkse leven Russisch-orthodox priester in Amsterdam.

Behr is aangesteld om orthodoxe theologie te onderwijzen aan onder meer orthodoxe geestelijken in opleiding. Ook moet hij orthodoxe theologie toegankelijk maken voor een breed publiek. Bakker: „In Nederland wonen ongeveer 190.000 mensen met een orthodoxe achtergrond, een groep die door de huidige immigratiestroom uit traditioneel orthodoxe landen groeiende is. De orthodoxie is als een inheems geloof te beschouwen waarvan soms al de derde generatie gelovigen in Nederland woont. Tegelijkertijd komen er steeds nieuwe gelovigen bij. Immigranten uit bijvoorbeeld Bulgarije, Roemenië, Cyprus, Litouwen en vluchtelingen uit Oekraïne, Irak en Syrië. Maar er is ook een groep autochtone Nederlanders die orthodox worden, vaak geïnspireerd door orthodoxe iconen, zang en spiritualiteit.”

Historische dag

De inauguratie van prof. Behr wordt volgens Bakker een historische dag, niet alleen vanwege de eerste gewone leerstoel orthodoxe theologie in Nederland maar ook omdat nu voor het eerst twee orthodoxe kerkfamilies in de opleiding samenwerken. „Daarmee kan voorzichtig het eerste schisma dat 1500 jaar de christelijke kerk verdeelde met een frisse blik onderzocht worden.”

Een korte historische terugblik: in de vijfde eeuw splitsten zich de christelijke kerken over de kwestie van de tweenaturenleer van Christus. De Oriëntaals-orthodoxe kerken, zoals ze tegenwoordig genoemd worden, gingen hun eigen weg doordat ze het Concilie van Chalcedon van 451 niet erkenden, dat stelde dat Jezus –als tweede Persoon van de Drie-eenheid– twee naturen heeft, een menselijke en goddelijke.

Bakker: „De Oriëntaals-orthodoxen, zoals momenteel de Armenen of de Kopten, werden uitgescholden als monofysieten. Ten onrechte, want zij zeggen niet dat Christus alleen mens of God is. Men was alleen bang dat door de tweenaturenleer Christus schizofreen beschouwd zou worden, als ware Hij twee personen. Maar beide richtingen handhaafden gewoon dat Christus één Persoon is en geen twee.”

Omdat er weinig contact met elkaar was, ontstonden er verwrongen beelden over elkaar, aldus Bakker. „Achteraf werd steeds duidelijker dat het schisma deels terug te voeren is op een vertaalkwestie. Het is moeilijk om de nuances van de Griekse woorden voor persoon, natuur en wezen in een andere taal op dezelfde manier te verstaan. Het is daarom van groot belang dat er op de leerstoel gedegen onderzoek gedaan wordt naar wat de kerkvaders precies hebben bedoeld, zoals Cyrillus van Alexandrië en vele anderen.”

Toenadering

In het Midden-Oosten vinden er volgens Bakker verheugende ontwikkelingen op het gebied van de oecumene plaats. „In Syrië en Libanon wordt op dit moment door de beide orthodoxe kerkfamilies steeds meer met elkaar samengewerkt. In het Midden-Oosten hebben alle christelijke groepen het immers zwaar en trekt men naar elkaar toe. Er zijn daar steeds minder obstakels tot hereniging. Datzelfde geldt in Nederland, waar we nauwe contacten onderhouden en bijvoorbeeld in onze parochie Eritrese kinderen dopen. Het vieren van de eucharistische eenheid zou uiteindelijk de bekroning moeten zijn.”

Hoe lang duurt het nog voordat dit mogelijk is? Je zou denken: als de patriarchen, de hoge kerkleiders, groen licht geven, dan is dat toch snel te realiseren, temeer omdat er steeds meer toenadering is?

Lachend: „Dat is vaak een probleem: aan de top gaat het vaak niet van een leien dakje. Het is ook moeilijk om zomaar een proces van vele eeuwen naast zich neer te leggen waarin men elkaar heeft verketterd en waar slachtoffers zijn gevallen. De leerstoel aan de VU wil er in ieder geval voor beide kerkfamilies zijn. De oecumene tussen katholieken en protestanten is oneindig veel moeilijker dan die tussen de beide orthodoxe families. Laten we eerst maar klein beginnen en het eerste grote christelijke schisma de wereld uit helpen. Op dit moment is dat het meest haalbare. Als ACOT willen we graag aan deze ontwikkeling bijdragen en ik hoop vurig dat ik de officiële hereniging nog in mijn leven zal meemaken.”