Amsterdam hult zich in een stevige mist. Het miezert. Han (83) –„geen achternaam”– haast zich in Zuid naar zijn trein. Rode sjaal, zwarte plu. Even staat hij stil. „Ik hoop dat de PvdA snel weer terugkeert in het college.” Hij kijkt verbeten.

Voor het eerst sinds 1946 is de PvdA buiten de boot gevallen in Amsterdam. Bij de verkiezingen van 2014 hebben de socialisten vijf van de vijftien zetels moeten inleveren. D66 heeft via een monsterzege haar zetelaantal weten te verdubbelen naar veertien.

Overwinning

Een politieke aardverschuiving. „Een bijzondere overwinning”, zegt D66-fractievoorzitter Paternotte (32) terugblikkend. „Mijn fractie is groter dan die van Pechtold in de Kamer”, zegt hij met een lach. De Amsterdammer stapt in maart over naar de landelijke politiek. Paternotte geldt als de officieuze kroonprins van D66, ook al moet deze partij weinig van de monarchie hebben.

De oorzaken van de zege in Amsterdam zijn –voor Paternotte– duidelijk. „De stad was toe aan verandering. De woningmarkt zat op slot, de financiën waren niet op orde.” Dieptepunt is een blunder in 2013, waarbij een PvdA-wethouder 188 miljoen euro (in plaats van 1,88 miljoen) overmaakt aan de minima.

Han, de man met sjaal en plu, weigert de schuld bij zijn partij neer te leggen. „De PvdA heeft de stad nog nooit alleen bestuurd, maar altijd met andere partijen.” Hij beent weg. Nog één ding: „Kijk ook eens naar de goede dingen. Amsterdam is prachtig.” Taxichauffeur Ridouar heeft niets gemerkt van een collegewisseling. Het boeit hem ook niet. Collega Henk ook niet. „Politiek is poppenkast.”

D66 heeft in Amsterdam een coalitie gesmeed met VVD en SP. Een D66/VVD/SP-college werd lange tijd voor onmogelijk gehouden. SP en VVD hebben beide water bij de wijn moeten doen.

Het resultaat is dat Amsterdam een vrije, liberale woningmarkt heeft gekregen met meer woningen voor middeninkomens én voldoende sociale woningbouw. „Winst voor Amsterdam.” Projectontwikkelaars uit Rotterdam zijn voortaan welkom in de stad. „Voorheen was dat vloeken in de kerk.”

Amsterdam merkt –volgens Paternotte– volop dat er een nieuwe wind waait vanuit het stadhuis. Niet alleen is de vastgelopen woningmarkt opengebroken, ook het gecompliceerde erfpachtstelsel is afgeschaft bij uitgifte van grond voor nieuwbouw. Voor bestaande bouw verwacht hij dit in 2017. De financiën raken op orde en het onderwijs krijgt weer volop aandacht.

De samenwerking in het college loopt al 2,5 jaar uitstekend. „Het college is nog niet gevallen, de wethouders zijn nog niet verwisseld. Dat kunnen we niet van elk gemeentebestuur zeggen.”

De enige overgebleven PvdA’er in het college is burgemeester Van der Laan. De relatie Van der Laan-Paternotte staat te boek als ronduit stroef. „Het botst weleens”, stelt de D66’er voorzichtig. „Wij zijn beiden gewend te zeggen wat we denken.” De burgemeester heeft –zo weet Paternotte– een diepe zucht geslaakt bij de overwinning van D66.

De PvdA zit voor het eerst in de oppositiebankjes. „Dat was best even wennen”, erkent fractievoorzitter Moorman. „Maar er is nogal wat om oppositie tegen te voeren”, zegt ze strijdvaardig. „We zijn kritisch, maar mét alternatieven. We roepen niet alleen ”boe” vanaf de zijlijn.”

Moorman ontkent stellig dat de PvdA een financiële puinhoop in Amsterdam heeft achtergelaten. „Dat is echt een misverstand. De kritiek richtte zich op de bedrijfsvoering van de stad, met veel reorganisaties en stadsdelen. Niet op het huishoudboekje. We hielden juist geld over.”

De koers van het nieuwe, „vrij rechtse” college is –in haar optiek– bepaald geen winst voor Amsterdam. Ze ziet sociale huurwoningen verdwijnen door liberalisering van de woningmarkt én de gemengde samenstelling van wijken kwijnen door afschaffing van het erfpachtstelsel.

Bovendien, de 24 uurseconomie komt vooral ten goede van grote bedrijven en de toeristenindustrie. En, o ja, de segregatie in het onderwijs neemt juist toe. „De SP wilde laten zien dat ze kan besturen, maar ze betaalt daar wel een erg hoge prijs voor.”

De PvdA’er is verder kritisch over het gebrek aan visie en sturing van het college bij nieuwe problemen, de drukte in de stad bijvoorbeeld. „Ongelooflijk belangrijke issues.”

SGP en CU

Amsterdam kan –volgens Paternotte– een voorbeeld zijn voor Den Haag. Het college van D66/VVD/SP is een „serieus voorbeeld” voor een toekomstige regering in Den Haag – aangevuld met een vierde partij. „Partijen moeten over hun eigen schaduw heen durven springen.”

Voor zijn eigen partij ziet Paternotte „een sleutelrol” weggelegd. Ook in bijvoorbeeld de strijd tegen populisme, met name van de PVV. Zijn partij werkt –desnoods– prima samen met bijvoorbeeld SGP en CU. „Wij sluiten geen enkele partij uit, behalve de PVV.”

Amsterdam

Aantal inwoners: 838.338

Samenstelling raad:
D66 14, PvdA 10, VVD 6,
SP 6, GroenLinks 6, Partij voor de Dieren 1, CDA 1, Partij van de Ouderen 1

Samenstelling B en W: burgemeester: PvdA

wethouders: D66 4, VVD 2, SP 2

Deze serie belicht landelijke partijen die bij de raadsverkiezingen in 2014 het grootst werden. Wat kan de moederpartij van hen leren met de Kamerverkiezingen in het vooruitzicht? Vandaag deel 6: D66.