Aanleiding is een recent boek over die onafhankelijkheidsstrijd die aan vele tienduizenden mensen het leven kostte. Uit het werk van de Zwitsers-Nederlandse historicus Rémy Limpach blijkt dat de Nederlandse krijgsmacht toen structureel extreem geweld heeft gebruikt.

De aanhoudende publicaties over deze periode en de rechtszaken „markeren een blijvende worsteling met dit verleden”, aldus het kabinet in een brief aan de Kamer. „Een onderzoek stelt ons in staat om deze periode beter te duiden, vragen te beantwoorden en lessen uit het verleden toe te passen in het huidige en toekomstige beleid.”

Het onderzoek zal worden uitgevoerd door Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde (KITLV), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD). De verwachting is dat het project enkele jaren gaat duren.

De strijd tussen 1945 en 1949 was toen de grootste militaire operatie in de Nederlandse geschiedenis. Er wordt tot dusver steeds gesproken over politionele acties en excessen als het over de Nederlandse inzet gaat. Naast het militaire gebeuren zullen ook de politiek, justitie en bestuur onder de loep worden genomen in het onderzoek.

De drie instituten pleitten in 2012 ook al voor een onderzoek, maar daar werd toen geen gehoor aan gegeven. „Maatschappelijke ontwikkelingen, studies en nieuwe inzichten van de afgelopen jaren geven volgens het kabinet nu alsnog voldoende aanleiding voor het financieel steunen van een breed opgezet onderzoek.”