Als Nederland het stelsel van hoger onderwijs niet ingrijpend herziet, stevent het af op de situatie die in Amerika en Groot-Brittannië zichtbaar is, stelt Van der Zwaan. De steeds verder terugtrekkende overheid én de enorme toestroom van studenten zorgen volgens hem voor onbetaalbaar onderwijs, met privatisering en uiteindelijk sociale tweedeling als gevolg.

De academische wereld kampt ook met het probleem dat de publicatiedruk hoog is en dat studies steeds meer maatschappelijk relevant moeten zijn, terwijl Europa bij Azië steeds meer op achterstand komt te staan.

Volgens Van der Zwaan moeten universiteiten kleiner en beter worden. Veel studenten missen volgens hem „het onderzoekende profiel” dat voor een wetenschappelijke studie nodig is. Zij kunnen daarom beter naar het hbo gaan, en daarom moet de overheid daarin investeren.

Instellingen zouden ook intensiever moeten samenwerken, waardoor onderwijsclusters en grootstedelijke economische regio’s gezamenlijk de concurrentie met andere regio’s in de wereld kunnen aangaan.

Van der Zwaan –sinds afgelopen weekend voorzitter van de bond van Europese onderzoeksuniversiteiten– maakte vorig jaar een reis langs een groot aantal collega’s in Amerika, Azië en Europa. Hij probeerde de stelsels van hoger onderwijs met elkaar te vergelijken en te komen tot zinnige toekomstscenario’s. Het leverde volgens hem een scherp beeld op van de wereldwijde kansen en bedreigingen die op de wetenschappelijk wereld afkomen en een visie hoe de universiteit van de toekomst eruit moet zien.

In deze tijd waarin de publieke opinie regeert en populistische leiders grote aanhang hebben, is het volgens de rector magnificus van groot belang dat universiteiten de leiding nemen in het maatschappelijk debat door onbetwistbare feiten te presenteren die essentieel zijn voor de toekomst, zelfs al valt die boodschap bij publiek en politici niet direct in de smaak.