Eeuwigheidszondag sluit niets af, maar markeert de tijd
Zien veel mensen Kerst als een feest aan het einde van het jaar, het kerkelijk jaar is dan nog maar enkele weken oud. Zondag sluit de kerk het jaar af. Daarom heet deze dag eeuwigheidszondag. Wat houdt deze dag precies in? En wat doen protestantse kerken eraan?
Eeuwigheidszondag. Het klinkt als een tegenstrijdigheid – een dag en de eeuwigheid in één woord. De oorspronkelijke benaming is dodenzondag.
In tegenstelling tot wat veelal gedacht wordt, vindt deze zondag zijn wortels niet in de rooms-katholieke maar in de lutherse traditie. De Pruisische koning Frederik Willem III bepaalde in 1816 dat de dag in zijn gebied een „algemeen christelijk feest ter herinnering aan de overledenen” moest zijn. Tegelijk was ”Totensonntag” een soort dodenherdenking voor allen die in oorlogen gesneuveld waren.
In de lutherse traditie werd de zondag een soort tegenhanger van het rooms-katholieke Allerzielen, de gedenkdag voor gestorven kerkleden die jaarlijks op 2 november wordt gehouden.
Een protestantse gedenkdag dus. Waarom is deze dag dan toch zo onbekend onder reformatorische christenen?
Allereerst komt de zondag dus voort uit de lutherse en niet uit de calvinistische traditie, die in Nederland de meeste navolging vond. Verder wezen calvinisten de aanduiding ”dodenzondag” af. Zij noemden de dag liever eeuwigheidszondag, omdat die naam beter het karakter van deze zondag onder woorden brengt: een dag die geen afsluiting is, maar juist onderstreept dat de tijd en de kerk doorgaat.
Hoe staan protestanten in Nederland stil bij eeuwigheidszondag?
In veel protestantse kerken worden zondag de namen genoemd van hen die in het afgelopen kerkelijk jaar –dus vanaf de eerste adventszondag tot nu– zijn overleden. Vaak wordt hierbij de tekst uit Openbaring 14:13 gelezen: „Zalig zijn de doden die in de Heere sterven, van nu aan. Ja, zegt de Geest, opdat zij rusten mogen van hun arbeid; en hun werken volgen met hen.”
In veel kerken worden de overledenen op 31 december herdacht.
Met name in afgescheiden kerken is dat gebruikelijk. Toch lijkt hier een verschuiving plaats te vinden in de richting van eeuwigheidszondag. Zo staan diverse christelijke gereformeerde kerken zondag stil bij hen die de gemeente in het afgelopen kerkelijke jaar zijn ontvallen. Ook in gemeenten die zich binnen de Protestantse Kerk in Nederland rekenen tot de Gereformeerde Bond wordt steeds vaker de zondag voor advent gekozen om de doden te herdenken. Dat eeuwigheidszondag steeds meer aandacht krijgt, bewijst bijvoorbeeld ook het themanummer dat het Nederlands Dagblad er deze week over uitbracht.
Wat is nu het verschil tussen eeuwigheidszondag en Allerzielen?
Allerzielen is de dag na Allerheiligen, een feestdag waar Allerzielen nauw mee verbonden is. Op de 2e november wordt in rooms-katholieke kerken een mis voor de overledenen opgedragen. Vanouds bidt de Rooms-Katholieke Kerk op deze dag voor de zielen die nog niet in de hemel, maar in het vagevuur zijn. Protestanten ontkennen het bestaan van het vagevuur en bidden niet voor overledenen.
