Na jaren van voorbereiding zijn per 1 januari 2015 de decentralisaties doorgevoerd. Daarmee zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor jeugdzorg, werk en inkomen (Participatiewet) en de maatschappelijke ondersteuning (WMO). Zonder twijfel is het uitvoeren van de eerste het lastigst. Gemeenten moeten nu zorgdragen voor de jeugdbescherming en de geestelijke gezondheidszorg van jongeren.

De jaren voor de invoering is er veel gedebatteerd over juistheid en wenselijkheid van deze decentralisatie. Daarbij is ook vaak de keuzevrijheid voor de zorgontvanger aan bod gekomen. In de wet is uiteindelijk vastgelegd dat ouders de keuze krijgen tussen een pgb (waarmee zij de zorg zelf kunnen inkopen) en zorg in natura. Bij dit laatste maken de ouders een keuze uit een lijst met gecontracteerde aanbieders. Het lijkt nu voor te komen dat jeugdteams deze beide opties bewust niet naast elkaar presenteren. Daarmee lijken ze pgb’s te willen ontmoetingen, waardoor het lastiger wordt om identiteitsgebonden jeugdzorg te verkrijgen.

Signalen

Er zijn meerdere signalen die deze zorg onderschrijven. Zo ontving de Monitor Transitie Jeugd (MTJ) dit jaar een fors aantal meldingen over het feit dat toegang tot passende jeugdzorg werd belemmerd. Ook presenteerde de mensen achter De Lobbyvakschool een aardige steekproef onder gemeenten waar zij zich voordeden als potentiële hulpvrager. Zij vonden dat de helft van de gemeenten het pgb niet als gelijkwaardig alternatief aanbood naast de reguliere zorg. Dit terwijl ze dit wel in hun beleidsvisies hadden opgenomen.

Vorige maand presenteerde de staatssecretaris van Volksgezondheid de resultaten van een steekproef onder tien gemeenten om te onderzoeken of er sprake was van ontmoedigingsbeleid. Opvallend daarbij was dat kwantitatieve gegevens niet te leveren waren. Uit een kwalitatief onderzoek bleek dat er geen probleem was, omdat medewerkers aangaven volgens de richtlijnen te werken. Ook ik ken vanuit mijn praktijk diverse situaties waar burgers moeilijk een pgb konden krijgen. Mogelijk is dit nog maar het topje van de ijsberg, omdat maar een deel gerekend kan worden tot de groep mondige burgers.

De identiteitsgebonden jeugdzorg is geborgd in de Jeugdwet en doorgevoerd in de gemeentelijke plannen. In theorie is het dus goed geregeld. Het probleem ontstaat als een identiteitsgebonden zorgaanbieder niet gecontracteerd is in de betreffende regio. Als de ouders of verzorgers zorg willen krijgen bij deze aanbieder, hebben ze hiervoor een pgb nodig. Als gemeenten een pgb niet voorstellen als optie, is het niet mogelijk om zorg te verkrijgen bij deze aanbieder.

Onderzoek

Om dit issue beter in beeld te krijgen is het wenselijk dat er onderzoek naar dit mogelijke ontmoedigingsbeleid wordt gedaan. Dit raakt immers de kern van keuzevrijheid. Daarom moeten zowel zorgaanbieders, gemeentelijke overheden als het onderwijsveld naar deze praktijk worden bevraagd. Daarnaast zou het goed zijn als vertegenwoordigers van de christelijke partijen zouden borgen dat er geen ontmoedigingsbeleid mag worden gevoerd. Alleen in zeer uitzonderlijk gevallen kan namelijk wettelijk gezien een aanvraag voor een pgb worden tegengehouden.

Daarnaast moeten de lokale politici via de (regionale) portefeuillehouder dit issue blijven aankaarten en borgen in klanttevredenheidsonderzoeken. Ook moeten cliënten die tegen barrières aanlopen dit melden bij hun gemeente en bij lokale politici. Deze informatie is nodig en aanvullend ten opzichte van de formele evaluaties.

Daarnaast zouden identiteitsgebonden zorginstellingen er goed aan doen hun potentiele doelgroep cliënten te informeren over hun wettelijke rechten en de mogelijkheden op welke wijze zij hun hulp bij hen kunnen verkrijgen.

Als laatste moeten lokale politici de vinger stevig aan de pols houden om er zo voor te zorgen dat de werkers van het jeugdteam het palet aan keuzes telkens weer neutraal presenteren en niet voorsorteren voor de zorg in natura. Het mag niet zo zijn dat medewerkers van jeugdteams (alleen) doorverwijzen naar de organisatie waarvoor zij werkzaam zijn binnen het jeugdteam.

Effectiviteit

Het ontvangen van een pgb is een van de fundamenten in de nieuwe jeugdzorg. Het past in het streven om zelf de regie te blijven houden over de hulp. Op deze wijze kan een keuze worden gemaakt voor een zorgverlener die het beste aansluit, ook bij de levensovertuiging. Uit onderzoek blijkt dat als de afstand tussen zorgverlener en zorgvrager het kleinst is, de effectiviteit het hoogst is.

De auteur is gemeenteraadslid namens de SGP-ChristenUnie te Hendrik-Ido-Ambacht.